Jazz Middelheim 2017 Dag 3

Jazz Middelheim in het Antwerpse park Den Brandt is zo onderhand een niet te missen stop in het zomerprogramma van de muziekliefhebber. Als u er nog nimmer bij was, heeft u de afgelopen jaren - en zeker ook dit jaar - veel gemist. En dan niet alleen op muzikaal vlak. Ook de kleinschaligheid, de ongedwongen sfeer in het park en het uitstekende eten en drinken maken dit tot een uniek festival.

Een festivalverslag door Ben Taffijn, met foto's van Cees van de Ven.
Zaterdag 5 augustus 2017, Park Den Brandt, Antwerpen.

Op de zaterdag van Jazz Middelheim 2017 is terugkijken het credo. Maar liefst vier tribute bands bevolken het hoofdpodium, met huldes aan achtereenvolgens Art Blakey, Charles Mingus, John Lennon en Thelonious Monk. Hoe meer iconen ons ontvallen, hoe meer van die bands we gaan krijgen. Als een woekerend virus. We zijn er niet altijd bijster enthousiast over. En zoals deze zaterdag helaas weer bewijst, nogal eens terecht. De centrale vraag bij al die wijzen van eerbetoon blijft namelijk of het ook nog iets toevoegt aan de nalatenschap van iconen als de hierboven genoemde. We hebben immers al hun muziek iedere dag tot onze beschikking! Veel blijkt dan ook af te hangen van de wijze waarop het eerbetoon wordt gebracht. Joshua Redman slaagde daar donderdag in omdat hij niet braaf de arrangementen naspeelt, maar het werk van zijn vader als uitgangspunt neemt voor een nieuw verhaal. Waarbij een wezenskenmerk van jazz aan bod komt: het is levende muziek die zichzelf blijft heruitvinden.

De Mingus Big Band, opgericht door zijn weduwe Sue Mingus na Charles' dood, kiest hier duidelijk niet voor. De benadering die zij kiezen zou je de museale benadering kunnen noemen, waarmee we bedoelen dat ze zo dicht mogelijk bij het origineel willen blijven. Dat doet overigens niets af aan het feit dat hier op het allerhoogste niveau wordt gemusiceerd! Door een aantal oudgedienden met wie Mingus aan het eind van zijn leven nog samenspeelde, aangevuld met jonge musici. Het samenspel is perfect, de solo's zijn perfect. Dit is jazz van de hoogste categorie. Alleen Mingus is er niet bij. Is dat erg? De muziek van Mozart en Beethoven spelen we immers ook nog steeds. Dat is waar, maar jazz is geen klassieke muziek. Wellicht is een voorbeeld van waar het wringt de uitvoering van 'Fables Of Faustus', Mingus' statement tegen wat terecht door hem als onrechtvaardig werd gezien: het inzetten van de Nationale Garde in 1957 om te voorkomen dat negen zwarte studenten zouden gaan studeren aan de Little Rock Central High School in Arkansas. En het stuk wordt nog wel in de originele uitvoering gespeeld, met zang, wat in de jaren vijftig niet mocht. Toch voel je dat de urgentie die het stuk toen had er nu niet meer is. Het wordt prachtig vertolkt, maar de ziel is eruit. Het zij zo.

Alles beter dan Randy Westons eerbetoon aan Thelonious Monk. Weston zelf begon, solo, met Monks pianowerk. Een veelbelovend begin, waarin we zowel Monk als Weston terughoorden, abstract en complex. Het belangrijkste is: Weston kan het nog, ondanks zijn 91 jaar. Maar als dan de rest van de band het podium beklimt, gaat het fout. Vanaf de eerste noot. Bezieling genoeg, speelplezier in overdaad. Maar daar blijft het bij. Sterker nog, de timing klopt op diverse momenten niet en er wordt soms ronduit vals gespeeld. Monk had hier beslist geen genoegen mee genomen.

Het eerbetoon aan Art Blakey door Tony Allen kunnen we gerust ergens tussen de twee andere wijzen van eerbetoon positioneren. Het klinkt allemaal zeer adequaat, maar ook niet meer dan dat. Jazz die we nu wel kennen, met een reeks obligate solo's. Wellicht bewijst dit concert nog wel het beste de spagaat. Allen had veel beter een ode aan zichzelf kunnen brengen. Dat was hem beter afgegaan. Wij doen het dan wel met Blakey's opnamen.

En dan is er het eerbetoon aan John Lennon door Bill Frisell. De huisgitarist van dit festival blinkt ook hier uit met de uitvoering van Lennons composities, eerder uitgebracht als album onder de titel 'All We Are Saying...' in 2011. Door een bezetting te kiezen die meer over Frisell zegt dan over Lennon voorkomt hij de belangrijkste uitglijder die we hierboven schetsten. Want natuurlijk komt Frisell met Greg Leisz en diens pedalsteel, met vaste maten bassist Tony Scherr en drummer Kenny Wollesen, aangevuld met violiste Jenny Scheinman. Een bezetting die Lennon nooit had gekozen. Dit is dan ook muziek die zwaar leunt op de americana, een benadering die we zo langzamerhand van Frisell ook wel kennen. En toch, de stukken van Lennon, allemaal heel herkenbaar, kunnen het hebben. 'Beautiful Boy' en 'In My Life' krijgen ingetogen uitvoeringen waarin Leisz en Scheinmann uitgebreid de 'zang' voor hun rekening nemen, terwijl 'Come Together' - misschien wel het hoogtepunt van het concert - duister en broeierig voor het voetlicht wordt gebracht. En ja, dat gitaarspel van Frisell blijft natuurlijk van wereldklasse. Weinig musici kunnen zo veel zeggen met zo weinig noten.

Het kleine podium is op deze dag voor gitarist Ruben Machtelinckx. Hij brengt eveneens een soort van ode, zoals hij dat tot nu toe ook op al zijn albums heeft gedaan. Maar dan een ode aan de muziek die ten grondslag ligt aan alle muzikale uitingen die we op dit moment kennen: de volksmuziek. Of hij nu optreedt met Linus, zijn duo met rietblazer Thomas Jillings - al dan niet aangevuld met Nils Økland, Niels van Heertum en Ingar Zach, dan wel Øyvind Skarbø en Frederik Leroux - of met het kwartet Machtelinckx / Jensson / Badenhorst / Wouters, zijn muziek is immer doordrenkt van de folk. Maar nooit volgens de museale aanpak. Die folk is veeleer een fundament waarop hij en zijn medemusici verder bouwen, deels middels hun composities en deels middels vrije improvisatie.

Het meest uitgebreid klinkt het nieuwe kwintet waar Linus het hart van uitmaakt en dat eind dit jaar met een nieuw album zal komen. Na deze avond zijn de verwachtingen voor dat album in ieder geval hooggespannen. Tijdloze muziek maken ze ook hier, door stokoude folk drones te vermengen met hedendaagse improvisatie. Melancholieke momenten zijn ons deel als de klanken van Van Heertums eufonium mengen met Jillings versluierde klanken op basklarinet en Øklands hemelse noten, die hij ontleent aan de Hardangerviool, terwijl Zach en Machtelinckx - soms op gitaar, soms op banjo - voor het ritme zorgen. Of neem het strakke, bedwelmende ritme dat Zach slaat op de allergrootste trommel denkbaar. Een ritme geschikt voor een volksdans, waar de overige musici bij aanhaken. En stuk voor stuk gebruiken ze het om op te variëren, één voor één. Een compositie van een verslavende eenvoud. Maar daar ligt de kracht van de groepen die Machtelinckx bij elkaar brengt. Het gaat hem niet om virtuositeit van de uitvoering, maar om de kracht van de muziek. Machtelinckx heeft een dromenfabriek en die draait overuren.

Klik hier voor een fotografische verslag van de derde dag van Jazz Middelheim 2017 door Cees van de Ven.

Meer Jazz Middelheim?