Draai om je oren
Interview



home  
    
    
 

El XYZ de Michiel Braam

Pianist-componist Michiel Braam schreef 'Het XYZ' in 1995 voor zijn Bik Bent Braam, de improviserende bigband waarmee hij tot 2012 optrad. Ter gelegenheid van het 25-jarige bestaan bewerkte hij het programma tot een speciale latinversie. Het resultaat, 'El XYZ de Son Bent Braam', is een 26-delige latinsuite: één deel voor elke letter van het alfabet. De suite wordt uitgevoerd door een 13-koppige latinbigband van Nederlandse topmusici. Mambo, samba, bolero, cha-cha, merengue, calypso, salsa, rumba... kortom, latin op z'n best.

TEKST: MAARTEN VAN DE VEN, MEI 2020
FOTO'S: LOUIS OBBENS, CEES VAN DE VEN & MAARTEN VAN DE VEN

We spraken pianist, componist en zelfbenoemd 'bentleider' Michiel Braam over het hoe, wat, waarom en waartoe van dit spraak- en smaakmakende nieuwe project, dat eind vorig jaar in première ging met concerten in Nijmegen en Tilburg.

Hoe is het idee ontstaan om 23 jaar na 'Het XYZ der Bik Bent Braam' met een remake c.q. make-over van dat album te komen? En waarin verschilt 'El XTZ de Son Bent Braam' van zijn verre voorganger?

"Door het grotendeels wegvallen van financiële ondersteuning, in 2012, zat er niets anders op om me op kleinere bezettingen te focussen. Het plan was in 2012 om Bik Bent Braam in de grootte die het toen had, 13 muzikanten, voort te laten bestaan, maar niet meer in de vaste bezetting die het toen al lang had gehad. Ik wilde elke 2 jaar een nieuw programma maken en dan bij elk nieuwe programma de helft van het orkest behouden en voor de andere helft nieuwe muzikanten vragen. Ik noemde dat de zuurdesem-methode; door de helft te houden werd geborgd dat de artistieke bodem voortleefde en door het nieuwe deel veranderde die bodem ook, het orkest werd voorzien van nieuwe impulsen. Met Bik Bent Braam in de bezetting die ik had gehad voor zo'n lange tijd, had ik zelf het idee aan de grens te zitten. Er was veel gebeurd in de 26 jaar van haar bestaan en er was een duidelijke ontwikkelingslijn te zien waarbij ik in het begin alles compleet regisseerde en ook het orkest dirigeerde en waarbij ik geleidelijk, niet alleen door mijn eigen ontwikkeling maar ook door de muzikanten van het orkest, tijdens concerten steeds minder mezelf als bandleider profileerde.

Het laatste project 'Exit' bestond uit 26 door mij geschreven stukken, waarvan de titels in de eerste set alleen een begin hadden en de stukken uit de tweede set alleen een eind, en er was geen setlijst, dus de stukken waren vrij in te zetten door elk bandlid. Mijn rol als pianist was vergelijkbaar met die van de andere 12 muzikanten en ik drukte als orkestleider vooral mijn stempel op de muziek door het bepalen van het concept; dat was naast wat ik al noemde - de begin- en eindstukjes - ook vooral dat in de partituur, een boek van 500 pagina's, geen enkele C, E en G voorkwam.

'Het XYZ der Bik Bent Braam' had ik geschreven in 1995 en het leek mij interessant om voor het 25-jarig jubileum van dat programma, met de kennis van nu en na de door mij afgelegde reis en gerealiseerde ontwikkelingen met Bik Bent Braam, het te herschrijven in een andere ritmiek, waarbij ik ook andere ontwikkelingen uit mijn muzikale loopbaan meenam. In dit geval met name Latijns-Amerikaanse muziek, die ik tien jaar had gespeeld met het op Cubaanse muziek georiënteerde European Danzón Orchestra en de laatste vijf jaar met ons trio Nos Otrobanda, dat zich specialiseert in Antilliaanse muziek. Ik wilde ook een beetje latin gebruiken, omdat dat voor mij iets feestelijks heeft, en bij een 25-jarig jubileum past iets feestelijks.

Dat het weer een grote bezetting was heeft twee kanten. Enerzijds is dat nog steeds financieel een enorm risico en kan het eigenlijk alleen maar bestaan met externe financiering, oftewel: allerlei kopzorgen om het voor elkaar te krijgen. Anderzijds voelt het ook wel als een thuiskomst om weer iets met een grote bezetting te kunnen doen. Oftewel: het bloed kruipt waar het niet gaan kan: ik ben een bandleider, maar ook een bentlijder."

Beperkt het latin-concept van dit album je als muzikant niet in je improvisatievrijheid? Was je niet bang voor een soort keurslijf voor jouzelf en de muzikanten? En zo nee, hoe heb je die klip omzeild?

"Om bij mijn eigen rol als pianist te beginnen voel ik mij niet beperkt als improvisator. In alle projecten waarin ik speel heb ik evenveel respect voor de traditie, waarin het project staat als voor mezelf. Met andere woorden, ik moet me tot op zekere hoogte senang voelen in een context en de skills hebben om dat ook te kunnen, maar ik staar me daarop niet blind en mijn adagium is dat voor je persoonlijkheid iemands tekortkomingen veel belangrijker zijn dan iemands skills, omdat je vanuit die tekortkomingen wordt aangezet te zoeken naar persoonlijke oplossingen. Dus als je mij in Reeds & Deeds hoort, dan kun je op een bepaalde manier horen dat ik mij verwant voel met een pianist als Jaki Byard, maar evenzeer dat ik er geen enkele interesse in toon hem te kopiëren of om te werken aan technische skills om dat überhaupt te kunnen doen, waardoor je ook veel onzin hoort, Braam-onzin.

Dat is bij Son Bent Braam niet anders; ik heb natuurlijk veel latinmuziek geluisterd en heb diepe bewondering voor latinpianisten die sterke guajeo's spelen, maar al snel besloten dat dat niet mijn pad is, wat een hele fysieke reden had. De standaard guajeo's bevatten veel octaafspel in een hand met een voortdurende spreiding in je handen en ik heb voor mezelf besloten dat het een allesbepalende keuze is je hieraan over te geven, oftewel, ik zou niets anders meer kunnen, je handen worden als het ware vastgezet in dat octaaf, wat mij zou hinderen in de andere muziek die ik wil spelen. Dus speel ik wel guajeo's, maar niet met die octaven, wat voor latinpuristen zeker als onzin kan worden aangemerkt. Meer Braam-onzin dus weer.

Voor wat betreft de andere muzikanten in Son Bent Braam: ik vraag muzikanten altijd om wie ze zijn en wil ze zeker niet veranderen. Integendeel, ik hoop altijd dat ze zoveel mogelijk hun persoonlijke verhaal vertellen. Je kunt dus mede aan de keuze van muzikanten zien welk programma ik geschreven heb, zeker bij een eerste programma. Son Bent Braam bestaat uit muzikanten die, minder dan bij Bik Bent Braam het geval was, niet overwegend vrij geïmproviseerde muziek spelen. Ik probeer ze op hun gebied uit te dagen en ze improviseren allemaal op voor hen bekend gebied, vaak met een klein hoekje eraan.

Zo speelt Ilja Reijngoud (trombone) in 'Fugazmente' een solo over een serieel akkoordenschema, wat alleen kan worden gedaan door iemand die op het allerhoogste niveau begrip van harmonisch improviseren heeft. Angelo Verploegen (trompet) speelt een solo over de akkoorden van het Concert voor twee violen en orkest van Bach, wat niet lukt als je alleen nog maar nadenkt, dus er zit uitdaging in. Bart van der Putten (altsax) speelt op twee plekken een vrij geïmproviseerde solo, Frank Nielander (tenorsax) waagt zich aan een calypso, wat echt bij hem past. Efraïm Trujillo (sopraansax, klarinet, dwarsfluit) soleert op 2 plekken waar de blues prominent in beeld is, ook waar het een bolero is. Joël Botma (trompet) kan over een schizofreen vier- of vijfkwartsmaat schema, dat bovendien elke vier maten een halfje omhoog gaat, soleren, en dat kan hij alleen melodisch waarmaken omdat hij ongelooflijke chops heeft, zowel ritmisch als harmonisch. Jesse Schilderink (tenorsax) is een heel krachtige speler, die op een relatief eenvoudige ondergrond zijn eigen extensies maakt. Trombonist Efe Erdem (op de cd wegens ziekte vervangen door Jeroen Verberne en Maarten Combrink) kende ik minder als speler en heeft zowel een montuno als een vrij geïmproviseerde soloplek toegewezen gekregen (op de plaat, zonder veel voorbereiding, beide uitstekend gespeeld door Jeroen). Aty de Windt speelt een bassolo die elegant en verhalend is, zoals ik hem ook meemaak in ons Antilliaanse trio. Percussionisten André Groen, Danny Rombout en Martin Gort zorgen bij dit alles voor een stevige ritmische basis, wat nodig is bij een orkest dat bestaat uit dertien uitgesproken persoonlijkheden.

Ik denk, kort gezegd, dat iedereen de vrijheid heeft die hij wil in improvisaties. Grosso modo heeft iedereen twee features op dat gebied in het programma."

Wat opvalt is dat de bezetting van Son Bent Braam op 3 namen na anders is dan Bik Bent Braam destijds. Heb je er bewust voor gekozen om deze keer te werken met andere muzikanten, mogelijk met het oog op een zo fris mogelijke en onbevooroordeelde blik op het materiaal?

"Om te beginnen vergt latinmuziek meer dan één percussie (in Bik Bent Braam was dat drummer Joop van Erven). Bovendien wilde ik een iets lichtere sound. Dus ik heb nu 2 blazers minder en 2 percussie meer, terwijl de grootte op zich hetzelfde is, 13 muzikanten.

Een paar muzikanten vragen die ook meespeelden in de oerversie vond ik interessant, vanwege dat zuurdesem-idee; Bart, Frank en ik (en, hoewel hij de oerversie niet mee heeft gespeeld, maar wel de meeste jaren van Bik Bent Braam meespeelde: Angelo) brengen de Bik Bent Braam-traditie mede in, en dat tegen een achtergrond waarin we onszelf apart en samen ontwikkeld hebben.

Daarnaast wilde ik in elke sectie een twintiger om mijn eigen traditie door hen in een hedendaags perspectief te zetten, ik ging ervan uit dat dat interessante discussie, muzikaal gezien, zou opleveren. Leuk is dat twee van hen, Joël en Efe, ook letterlijk hebben gestudeerd bij hun mede-sectielid. Joël en Angelo duelleren in 'Duelo', wat daarmee een soort Oedipus-achtig tafereel wordt. Danny sluit prachtig aan op de andere percussionisten en Jesse is wel een jonge hond.

En ik ben altijd erin geïnteresseerd geweest samen te werken met mensen die in een stevige traditie staan. Voor wat betreft jazz staan Efraïm en Ilja natuurlijk aan de top en voor latin kun je over Martin, Aty en André hetzelfde zeggen. Alle vier hebben ze zeer veel kennis en kunde op hun gebied en kunnen ze dat door een eigenzinnige visie omzetten in artistieke persoonlijkheden.

Bijkomende eis was overigens dat het overgrote deel van Son Bent Braam sterke lezers moesten zijn, omdat er voor de opnamen weinig repetitietijd voorzien was. Vanaf eind van het jaar doen we een, wegens corona, uitgestelde presentatietournee en het is wel lekker dat we bij de repetities daarvoor ons echt kunnen focussen op alles behalve het lezen; de artistieke verfijning en bijvoorbeeld de ononderbrokenheid van het programma."

Het album is live opgenomen tijdens de première van Son Bent Braam op het Stranger Than Paranoia-festival eind vorig jaar in Paradox, Tilburg. Ik begreep dat het oorspronkelijk de bedoeling was om het de dag daarop in Brebl in Nijmegen vast te leggen, daar was ook alles voor in stelling gebracht toen, zag ik. What went wrong?

"We hebben beide concerten opgenomen. In Tilburg was een van de percussiemicrofoons kapot, in Nijmegen was er in de mengtafel iets verkeerd ingesteld waardoor de saxen helemaal niet zijn opgenomen. Dat betekende dat er best veel werk zat in het monteren en mixen; bij concerten kan er best veel misgaan, het publiek hoort niet alleen maar ziet ook en de sfeer maakt sommige foutjes minder belangrijk. Als je een plaat afspeelt is dat anders. Ik ben er volstrekt geen voorstander van elk foutje in een montage of mix weg te poetsen, want dan creëer je Van der Valk-muziek; het biefstukje is altijd perfect, maar je bent het vergeten zodra je het pand verlaat. Zittend in je favoriete stoel, thuis, kan je echt minder fouten verdragen dan tijdens een concert, dus de ergste missers zijn eruit gehaald.

In Nijmegen viel ook op gegeven moment het licht uit, omdat de wifi eruit vloog en de podiumverlichting kennelijk via wifi werd aangestuurd. Dat was een super moment, want het gebeurde bij de 'i' van 'Improvisación'. Was het bij elk ander stuk gebeurd, dan was het een gigantisch probleem geweest, maar dat stuk bestond uit een montuno waarover ik een pianosolo speelde. Het publiek begon te dansen tijdens de ongeveer 6 minuten dat het licht uit was en andere muzikanten namen ook een stukje solo. We moesten wachten tot er weer licht was, want vanaf 'Jazzz' moest er weer gelezen worden.

Het is jammer dat de saxen in Nijmegen niet opgenomen waren, want dat maakte bijna al het materiaal van dat concert onbruikbaar. Ik heb nu alleen 'Bienestar' uit Nijmegen kunnen gebruiken, althans iedereen behalve de saxen. Op de cd hoor je in dat stuk de saxen uit Tilburg."

De uitbraak van het coronavirus zette een streep door een tournee met Son Bent Braam. Ik neem aan dat jullie zo gauw het mogelijk is 'El XYZ' alsnog voor het voetlicht gaan brengen in den lande?

"Ja, vanaf december. Daar stonden er al twee (PlusEtage en TivoliVredenburg). De andere concerten die in de nazomer en herfst voorzien waren worden as we speak verplaatst en met sommige podia moesten we sowieso nog een datum vaststellen. Ik ga ervan uit dat in december 2020 en in 2021 de tournee plaatsvindt. De cd-presentatie op de Music Meeting, 1 juni, gaat natuurlijk niet door. Heel jammer, want dat is een mooi festival daarvoor. Bik Bent Braam is ooit begonnen bij de Music Meeting, in 1986, en ook om die reden paste het."

Wordt Son Bent Braam een working band zoals destijds Bik Bent Braam? Of is het in de huidige tijd niet meer mogelijk om zo'n grote band gaande te houden?

"Het is heel erg moeilijk een groot orkest te runnen zonder structurele subsidie. Het allereerste project dat ik deed nadat de structurele subsidie in 2012 stopte was 'Lucebert' door Flex Bent Braam (die naam had ik voorzien voor Bik Bent Braam-projecten in de flexibele zuurdesem-bezetting). Flex Bent Braam was een septet en de bedoeling was elke twee jaar drie leden te vervangen, dus zuurdesem, maar dan kleiner. Zelfs een septet, dus ongeveer de helft zo groot als Son Bent Braam, is de laatste 5 jaar al heel moeilijk af te zetten; iedereen heeft minder budget, subsidies zijn minder beschikbaar, waardoor bijvoorbeeld de tweede versie van Flex Bent Braam, met naast mij een verrukkelijke bezetting van Marco Blaauw, Christian Lillinger, Bart van der Putten, Gregor Sonnenberg, Oleg Hollmann en Peter van Bergen geen subsidie meer kreeg en het plan, nog voordat het de podia bereikte, sneuvelde.

Zeg nooit nooit, en zoals je kunt zien kruipt het bloed nu waar het echt niet gaan kan, maar ik verwacht, hoe geweldig ik het ook zou vinden voor deze groep echt nieuw materiaal te maken en uit te voeren, dat Son Bent Braam een orkest is voor alleen dit jubileumprogramma."

'EL XYZ de Son Bent Braam' is te bestellen via www.michielbraam.com.
Via de SoundCloud-pagina van Michiel Braam kun je een aantal albumtracks beluisteren.