Bik Bent Braam
Anarchie!

Van de komende serie '13 Concerten' door de Bik Bent Braam staat eigenlijk niets vast. Ja, leider Michiel Braam heeft dertien nieuwe stukken voor zijn orkest geschreven, maar de vorm daarvan is net zomin voorspelbaar als de volgorde. We zien wel.

door Eddy Determeyer, 22 december 2005 / foto's: Cees van de Ven

Pianist, componist en orkestleider Michiel Braam (41) heeft een soort haat-liefde verhouding met big bands. "Aan de meeste big bandmuziek heb ik een hekel. Vind ik afschuwelijk klinken! Die orkesten klinken allemaal veel te glad en voorspelbaar. Ik snap er ook echt helemaal niks van," moppert hij. Braam liep het trauma op door te vaak af te stemmen op de radioprogramma's van Willem Duys. "Je hoorde dan iets afkondigen als zijnde fantastische big bandmuziek – en dan is er helemaal niks gebeurd. Dan denk ik, waar hééft-ie het over." De walging geldt niet het klassieke bigbandwerk van Duke Ellington, Jimmie Lunceford of Count Basie. Integendeel, Ellington is, naast Charles Mingus, juist een belangrijke inspiratiebron voor Michiel Braam. Nee, hij gaat gierend over zijn nek van het gros der zogenaamde hedendaagse jazzorkesten. "Die muziek van Sammy Nestico heeft me ook nooit echt aangesproken. Daar is zoveel van, hè. Misschien dat het in de tijd dat hij voor Count Basie schreef nog goed was, maar het is allemaal erg oppervlakkig, vind ik. En iedereen speelt die arrangementen."

Geen setlijst
De pianist leidt al bijna twintig jaar zijn Bik Bent Braam, een gezelschap dat al die tijd verrassende, frisse muziek maakt. Braams solisten hebben, zoals dat heet, hun sporen in de improvisatiemuziek ruimschoots verdiend. Angelo Verploegen (trompet), Eric Boeren (cornet), Wolter Wierbos (trombone), Frans Vermeerssen (saxofoons), Wilbert de Joode (contrabas) en Michiel Braam zelf hebben een internationale reputatie. (Braam: "We spelen tegenwoordig voor zeventig procent van de tijd in het buitenland.") Tubaïsten Peter Haex en Patrick Votrian geven de Bik Bent Braam een aparte kleur. Niet alleen hebben Braams solisten alle vrijheid, ook de vorm en de invulling van het repertoire zelf worden pas op de bühne bepaald. "Ik maak voor de Bik Bent geen setlijst meer of zoiets. Ik begin gewoon te spelen en dan zien we wel wat er langskomt. We maken iedere twee jaar een tournee met de Bik Bent, iedere twee jaar schrijf ik nieuw repertoire. Vroeger deed ik dat ieder jaar, maar dat werd een beetje teveel. Ik wil ook andere dingen doen. Ik heb vandaag het laatste stukje afgemaakt. Even kijken, 'Ai, Joop' heet het. Joop (van Erven), dat is de drummer, die mag dan een beetje dirigeren, dingen aangeven."

Componist heilig
"De improvisatie heeft steeds meer ruimte gekregen," vat Braam de geschiedenis van zijn orkest samen. Dat blijkt ook uit de meest recente cd 'Growing Pains'. Dus toch in de richting van de vroege Basie-band, immers ook een verzameling van topsolisten, omlijst door een spaarzaam spelend (maar heftig swingend) orkest, suggereert de verslaggever. "Ik vind dat er een heleboel op het podium moet gebeuren en ik weet niet of Basie dat ook vond. Maar er gebeurde bij Basie natuurlijk wel een heleboel op het podium, gewoon, ter plekke. Ook qua arrangementen. Ik heb zelf een ontzettende hekel aan muziek waar de componist heilig is. Ja, ik hou daar zelf niet van, dus die muziek vind ik meestal ook..." - hij zoekt even naar het juiste woord - "...droog."

Saboteren
De komende tournee heet '13 Concerten'. Dat slaat niet op het aantal optredens, maar op het programma van dertien concerto's waarin alle leden van de Bik Bent successievelijk solistisch schitteren. De leider verduidelijkt: "De thema's kunnen in bijna alle gevallen op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Dat wil zeggen met alleen de ritmesectie, of helemaal alleen, of met het orkest, of met een deel van het orkest en dat bekijken we ter plekke, tijdens het concert. De stukken komen langs in de volgorde die we wel zullen zien. Daarnaast, ja, moet er in die stukken weer van alles uitgehaald worden. Dus er moet mee aan de haal gegaan worden, liefst. De mensen mogen het ook saboteren en mogen hun stukje gaan beginnen terwijl er een ander stuk bezig is."

Complex
Totale anarchie als artistiek uitgangspunt, met andere woorden. Terwijl Braam bekend staat als een componist die behoorlijk complexe stukken produceert. "Het is er misschien niet aan af te horen, maar het is lastige muziek om te spelen. Ze moeten allemaal dingen doen die ze niet gewend zijn. We laten in dit programma bijvoorbeeld de tuba heel hoog spelen. Het is een thema dat eigenlijk belachelijk boven zijn bereik ligt. Patrick... hij kan het wel, ja. Want hij heeft ooit in het programma 'Dertien' (in 2000) Deep Purple gedaan, 'Child In Time', en daar speelde hij die héle hoge zangnoten op het eind. Ik vraag best veel van de muzikanten. Dus kan het fout gaan."

Druk baasje
Als muzikant, componist, orkestleider en hoofd van de gezamenlijke opleidingen Lichte Muziek van de conservatoria van Arnhem, Zwolle en Enschede is Michiel Braam een druk baasje. Terwijl hij naar eigen zeggen in wezen een lui mens is. Geen wonder dat er de laatste jaren weinig tijd overschiet voor zijn workshopactiviteiten. "Drie dagen per week ben ik hoofd van de afdeling Lichte Muziek en de rest van de tijd wil ik eigenlijk schrijven en spelen. Gewoon de dingen die ik als uitvoerend muzikant doe, in ieder geval," verontschuldigt hij zich. "Ik kan het er gewoon niet bij hebben. Laatst heb ik een workshop gedaan, een week in Zwitserland en dat was leuk. Maar dat vind ik dan ook wel weer even genoeg. Die workshop was in een werkdorp, Arosa. Werden ze een week lang gebrainwasht. Er lopen trouwens iets van veertig of vijftig workshops tegelijkertijd in die weken. Van fanfare en harmonie tot Indiase fluit. De deelnemers komen uit heel Zwitserland en ook daarbuiten. In mijn workshop zaten ook mensen uit Colombia en Duitsland, natuurlijk. Die organisatie bestaat al een jaar of tien."

Professionals
"Ik werk veel liever met professionals," bekent Braam, die ooit met amateurs een eigen bewerking van Gershwins zwarte opera 'Porgy And Bess' instudeerde. "Ook daarom doe ik maar weinig workshops meer, het is misschien niet alleen de tijd. Ook het feit dat je aldoor bezig bent om goeie noten onder elkaar te krijgen. Op de een of andere manier heb ik daar het geduld niet meer voor. Ze zijn vaak wel enthousiast, ja." Hij lacht. Hij spreekt het niet hardop uit, maar je ziet het hem denken: en daar houdt het wel mee op. "Nee, dat is zeker wat waard, maar ja, ik ben er misschien wat te ongeduldig voor. Ook al zijn ze dan enthousiast. Ik had toen, ik die workshop gedaan had in Zwitserland, zoiets van: ik moet een tijdlang geen workshops meer geven. Want het ergert me te vaak."

Ted Nugent en Duke Ellington
Aan zijn achtergrond ligt het niet, zou je zeggen. Als pianist heeft hij weliswaar nimmer in harmonieorkesten gespeeld, maar allebei zijn ouders zaten in een koor en ze stuurden hem naar de muziekschool in Nijmegen. Vanaf zijn twaalfde kreeg Michiel Braam pianoles en toen hij zes jaar later voor de keuze stond: of een studie Psychologie of het conservatorium, werd het dat laatste. Tot dat moment was Michiel een liefhebber van hardrock geweest: Ted Nugent, Bachman Turner Overdrive, dat soort handel. Duke Ellington zette een deur open naar een volstrekt nieuwe wereld. De Michiel Braam die in 1987 aan het Arnhems conservatorium afstudeerde was een ander mens. Zijn interpretatie van het eindexamenstuk, 'The Man I Love', richtte naar verluidt in de zaal een emotionele ravage van jewelste aan. Tegenwoordig speelt hij bij voorkeur eigen werk. Componeren is voor hem even gewoon als een fles ontkurken. Daar heeft hij niet eens een piano voor nodig. Braam schudt het zo te zeggen zó uit zijn mouw. Hij werkt zelden langer dan een dag aan een stuk. Al zal hij aan zijn nieuwe project, de opera 'Nopera', met een tekst in een niet-bestaande taal, vermoedelijk wat meer tijd kwijt zijn.

Afschuwelijk romantisch
De noten, met andere woorden, hebben geen geheimen meer voor Braam. Maar dat is niet helemaal waar. Want hoewel hij benadrukt dat muziek, net als wiskunde, op logica berust, is hij gefascineerd door wat we maar het mysterie in de muziek zullen noemen. Al in 1988 verklaarde hij in een interview: "Als er geen mysterie meer is, als je er geen lol meer in hebt, moet het afgelopen zijn. Ik denk dat dat ongeveer synoniem is." "Ik ben er niet bang voor. Er komen er steeds meer," stelt hij zeventien jaar later tevreden vast. "De mysteries worden steeds groter. Allemaal dingen waarvan ik vroeger dacht, da's toch helemaal niks, vind ik nou wél wat. Waar zit het hem dan in? Geen idee. Dus je vraagt je af: waarom sprak vroeger een majeur-7 akkoord mij niet aan? Ik ben even wat aan het voorbereiden voor een concert binnenkort met een Japanse zangeres. Doen we een stukje van Ellington onder andere, 'All Too Soon'. En dan denk je: ja, waarom heb je nou geen last van dat majeur-7 akkoord op 'n bepaalde plek? Wat ik vroeger een heel erg afschuwelijk romantisch akkoord vond."

Meer informatie op de website van Michiel Braam. Lees ook ons interview met Braam uit april 2004.