BigBandBoom

Even terug naar het Big Band Festival in november: een echte bigbanddag in Heerlen. Zeven verschillende bands op een podium, achter elkaar. Een dag voor en van amateurs, leerlingen, glunderende ouders - een dag waarvoor 't Patronaat gebouwd lijkt: voldoende ruimte voor ontmoeting, aandacht en (muzikale) prestatie. Muzikanten en bandleiders rouleren van café naar podium. De presentatie verloopt soepel, vlot en is informatief. Het programma marcheert als een trein, de bigbands doen in discipline zeker niet onder voor hun volgzame collega's van de HaFaBra-feestindustrie.

door Jo Dautzenberg, juli 2009

Een opvallend clubje eruit gelicht: de Vitzkids onder leiding van Marc Huynen. Een leerorkest, dat je letterlijk ziet groeien; kinderen, tieners en jongeren voeren de boventoon. De bandleider grapt en grolt, grossiert in maten om te soleren. Alles mag, niks moet. Pedagogisch een prachtvoorbeeld van de betekenis van muziek in groeiprocessen; muziek is niet alleen doel, muziek is het middel. Eigentijds steekt Marc de draak met het protocol... en toch weer niet. Alles verloopt wel in de traditie van de bigband en de jazz. De jeugdige muzikanten voelen zich duidelijk op hun gemak, spelen samen, en worden uitgedaagd om te soleren en verse stappen te zetten in de improvisatie. Typerend: een jonge solist kocht zijn bugel via eBay voor 180 euro en terwijl hij vervolgens in de schijnwerpers voor de bigband heerlijk staat te spelen, grijpt Marc alweer de volgende tiener bij de kuif, richting microfoon. En allemaal treden ze over het voetlicht: mooi, jong, dromerig, schuchter, brutaal, "hier ben ik..!"

Terug in het café slaan grote sneeuwvlokken tegen het buitenraam. De daken kleuren wit. Zo'n 250 liefhebbers, muzikanten en luisteraars verlaten 't Patronaat. In de sneeuw verse voetsporen van een nieuwe lichting muzikanten. Alles wijst erop dat bigbandmuziek springlevend is in Limburg en op deze eerste editie van Heerlen Jazzt... zijn eigen bigbanddag verdiend. Voor mij aanleiding om een afspraak te maken met het fenomeen Marc Huynen, 43 jaar. Een jazzy laatbloeier. Wat drijft hem, wie drijft hij? Waarheen? Waar komen al die bigbands opeens vandaan? Want dit is mijn stelling: bigbandmuziek in Limburg is booming!

Ingezet zo'n dertig jaar geleden door Charlie Green, Henk Kraus met zijn BigBand '77 deed ook een duit in het zakje en daarna heeft Adri van Velzen aan het conservatorium te Maastricht veel gedaan. Rob Bruynen (WDR Big Band), Leo Janssen, Ruud Breuls (Metropool Orkest) en Jel Jongen zijn de mannen, die te boek staan als Limburgse helden, die naar Hilversum gingen en daar carrière maakten en nog steeds vooraan staan. Harrie Lambricht, bescheiden weggedoken in de catacomben van de muziekschool, stak het vuur aan in Heerlen. Nu heeft iedere muziekschool een eigen bigband. Daarnaast excelleren enkele commerciële bigbands, zoals Swing Design en de Jack Million BigBand. Zuid-Limburg heeft wel tien bigbands, coming up: Mo'Jones Bigband. Jazzy, rock, cross-over, lekker vet. Bandleider: Marc Huynen.

Heerlen, 5 juli. Het terras van Oppidom, Grand Café. De zon schijnt mooi en legt een warme deken over het plein. Ik heb een afspraak met Marc, in willekeurige volgorde: leraar, bandleider, dirigent, trompettist, begonnen als muziektherapeut, knokte zich door het conservatorium en leerde het 'echte' spelen in Hilversum. Marc de trompettist speelt alles, overal. Zoals dat klinkt, zo is hij ook. In slechts vijf minuten tijd passeert zijn verjaardag, zijn ouders aan de deur, zijn gecrashte computer, zijn Pro Tools, zijn trompet, zijn autobanden en het optreden op de markt in Dresden, tijdens het bezoek van Obama. Aan het terras loopt een man voorbij: "Schitterend feest gisteren!", roept hij naar Marc, "Met een topband!" Marc lacht. "Als je een feest los wilt hebben, moet je hem inhuren." Marc wijst op de man en zegt: "Die kan dansen." Ze hebben duidelijk napret. Ja, het moet wel een limbo topfeest geweest zijn. De man loopt door. "Wij zijn goed, geen top," vervolgt Marc tegen mij. "Eric Vloeimans is top. Ack van Rooyen is top. Vanavond gaan we naar Aken." Aken is een beetje de bakermat van de bigband-jazz in de Euregio. Marc is bij gelegenheid de orkestleider. Hij moet Ack van Rooyen (79) ophalen voor het concert en naar Aken brengen. Ik ga er vanavond ook heen, de Nederlandse top über die Grenze, dat wil ik zien.

Marc over de bigband: Het gaat om plezier aan muziek beleven. Noem het bigband, geef het maar een naam. Laatst zag ik Hub Boesten met zijn Big Band. In de hoek een vlag op een standaard op het podium. Spottend: geintje richting Harmonie. Daar is de vlag heilig. Of zou die dat ook nog menen? Zegt hij opeens: "Kijk, daar vloeit hafa (harmonie en fanfare, red.) en bigband opeens in elkaar over. Je moet het leuk, aantrekkelijk maken voor de kids." Marc runt al jaren een eigen bigband van leerlingen: de Vitzkids, een enthousiast clubje swingende tieners, die we op de bigbanddag al mochten bewonderen.

"Improviseren als pedagogisch hulpmiddel om tot zelfontplooiing te komen, ontdekken, verkennen, lol hebben aan muziek, durven..." "Dag heren." Cor Gisberts, schuift aan en mengt zich in het gesprek. Inmiddels is Cor over de 70 jaar en voorzitter van de oude-stijl jazzclub Zuid–Limburg, tevens belast met de programmering. Hij noemt ons 'de Jazzrakkers'. "Je moet naar links en naar rechts durven kijken," zegt Cor. "Ik ben eigenwijs, maar je moet met je tijd meegaan." Voor Cor is oude stijl een zeer relatief begrip. Dat mag hij nauwelijks hardop zeggen in eigen kring. "Die kinderen, prachtig. Zo leren ze dat er meer en ander plezier te beleven valt aan muziek. Ze gaan niet als vanzelfsprekend de fanfare in. Fantastisch... Ik roep hoera!" En dat wil wat zeggen, als de altijd voorzichtige Cor 'hoera' roept. Hij heeft Marc duidelijk hoog zitten. "De laatste jaren is het anders, toen ik begon was er geen bigband, er was geen alternatief voor de leerlingen; er was ook geen serieus vrijetijdsorkest. Je leerde het in de fanfare en je stroomde door in de fanfare. Er kwamen jeugdorkesten en kleinere bezettingen, allemaal gericht op de bloedserieuze competitie en concoursen, en het enige alternatief was de feesttent. Dus meer van hetzelfde." "De fanfare, met zijn bestuur, zijn hiërarchie, uniformen en feesttenten zijn niet mijn ding," vervolgt Marc. "Kurt Edelhagen, Bert Kaempfert, Pronk, Van Royen: namen uit de tijd dat massaal radio werd geluisterd, de grote stations een eigen orkest hadden en arrangementen werden geschreven om je vingers aan af te likken."

's Avonds onderweg naar het concert luister ik in de auto naar 'Kunststof' als voorbeschouwing op North Sea Jazz, een interview met Greetje Kauffeld, mooi begin van echt retro avondje met als ultieme hoogtepunt de vraag: 'Wie was beter? Rita Reys, Ann Burton of Greetje Kauffeld?' Geweldige vraag, wat denk je wat Greetje antwoordt? Juist. In het centrum van Aken valt de zender even weg, het geeft me even het unheimliches Ausland-gevoel. "Zum Franz." Eethuis met grote zaal, het vaste honk van de Akense Big Band. Volle bak betekent hier 250 mannen en vrouwen, gemiddelde leeftijd 45 jaar. Veel applaus en plechtige stilte tijdens de nummers, spot op Ack van Royen. Marc dirigeert, speelt, soleert en vecht voor de fun, tot groot vermaak van het publiek, een vriendschappelijk duel uit met Ack. Duizendpoot Marc Huynen praat de avond losjes aan elkaar in Rudi Carrell-Duits. De muzikanten zijn enthousiast en beschouwen het samenspelen met de beroemde gast als een eer. De fluweelzachte bugel maakt de dromen los, in de zaal is het muisstil. De bigband speelt op zijn zachtst, je kunt de aanzetten op het riet horen; Ack van Royen draagt het nummer op aan de overleden Charlie Mariano. Saxofonist Rob Sijben, gast uit Arnhem, speelt een mooi ingetogen en gevoelige vertolking van 'Rotterdam', een solo, opgedragen aan zijn moeder. Ik verwacht een gespannen stilte, immers: Rotterdam platgebombardeerd in '40, Aachen platgebombardeerd in '44. Ben ik de enige met die associatie? Kennelijk wel, want de zaal luistert ademloos en meegaand. Ack direct daarna: "Was soll ich jetzt noch spielen?"

Tijdens de pauze weet Marc mijn tafeltje te vinden. Hij vertelt over de relatie, of beter het ontbreken daarvan, met de harmonie/fanfare-cultuur: "Dankzij hafa zijn er veel blazers in deze regio. Enkelen kiezen na aantal jaren voor een andere muziekstijl en komen dan bij lichte muziek uit. Voordeel is dat deze muzikanten goed kunnen spelen. Ze hebben een goede techniek, maar moeite met timing en frasering." Echte doorstroom is er volgens hem niet. Sommige muzikanten blijven trouw aan de harmonie en spelen daarnaast een beetje bigband. De echte - dat zijn maar enkelen - stoppen met de harmonie en gaan voor de bigband. Dat zijn dan wel de 'open' types. Wat heeft hij met Duitsland? Simpel: hij verdient er zijn brood. Speelt tot bloedens toe als het moet. Inzake de Big Band is er geen 'Duitse connectie'; het zijn muziekstudenten die elkaar kennen van het conservatorium en een voorliefde hebben voor bigband, en die trommel je dan bij elkaar; de grens is daar al lang geen hinderpaal meer.

De jeugd heeft de toekomst: zie het oogappeltje van Marc, de Vitzkids. Jeugd ziet jazz, eigen identiteit, het individuele en de jazzmuziek wel zitten. "Je hoeft je er, zoals vroeger in Limburg, niet voor te schamen." Een dag Marc is een hyper dag. Ik stel dan ook, voordat hij weer het podium opklimt, mijn laatste vraag: "Marc, wat ben je nu eigenlijk?" De man die welhaast verantwoordelijk is voor de Big Band Boom in de Euregio zwijgt, denkt na en zegt dan in goud gegoten: "Mijn ideaal? Eerst musicus, dan pedagoog, dan leader." Zijn bugelsolo, een ogenblik later op het podium naast Ack, bevestigt dit.

"Bigbandmuziek kan nog jaren mee. We moeten we vernieuwen, zonder de traditie te kort te doen, anders worden wij weer een soort harmonie. Met bigband kun je alle klanten op," roept hij me na: "Ritmisch, kleuren, energie..." Tegen half twaalf zoek ik mijn auto in de straten van de stad, geef Landgraaf in op de TomTom en rijd mijmerend terug naar het vaderland. Honderden mensen waren daar, de 79-jarige Ack schitterde, de band glunderde. En Marc? Hij deelde partijen uit, sleepte met petieters, wist op het nippertje de micro te repareren, maakte een praatje met talrijke gasten, dirigeerde en speelde... Mijn conclusie: zonder figuren als Marc geen Big Band en zeker geen Boom. Ik hoop dat pedagoog en bandleider Marc de tijd en ruimte vindt om als bugelspeler door te groeien, naar die plek waar hij al die anderen graag wil brengen. Melodisch genot en technische kunde. Eens toch? Ack?

Jo Dautzenberg (56) is docudrama-producent en werkt als directeur van Media Profile BV, een productiehuis van televisieprogramma's uit Limburg, dat in geheel Nederland actief is. Hij maakte onder andere documentaires over de wederopbouw in Bosnië, de gezondheidszorg in Oeganda en alfabetisering in Portugal. Hij is medeoprichter van Jazz on the Roof, het erkende jazzpodium in het Glaspaleis in Heerlen. Schrijven over jazz doet hij sinds 2007.