Don't explain

"Teveel noten zonder kloten," riep de dochter van de molenaar en opende daarmee de Euregionale competitie 'wenteltrap rennen' voor niet te stuiten musici, in de - naast het Heerlens Glaspaleis gelegen - schelmentoren. "Deksels nog an toe," juicht de voorzitter van Heerlen Jazz voor een scheef hangend gordijn en stuurt op welhaast koninklijke wijze het vernieuwde Jazz on the Roof via de Dautzenbergstraat, de enige straatnaam die in Heerlen niet ter discussie staat, het legendarische Aambos in.

door Jo Dautzenberg, mei 2009

Op dat moment passeert de Keulse jazzman Claudius Valk de roadrunners Willem Breuker en Pierre Courbois, die geen zin meer hebben en nu tegen de stroom in de wenteltrap naar beneden rennen. De getergde Claudius, onlangs winnaar van 'die Landes Meisterschaft im Kölner Dom' (twee torens!) ligt nu aan de kop en met zijn dolle saxcapriolen trekt hij scheuren in het pas vernieuwde pleisterwerk. Haleluja, Jahluhela of elahelu: hoeveel combinaties kun je maken van zeven noten. "Te veel noten zonder kloten," roept de frivole, in een schaarse mini jurk gehulde blondine weer, waarop het publiek scandeert: "Humba humbalee!" Tja (?), dit wordt een echte carnavals, maar niet on this Roof. Zeker niet. Dat is dan meteen reden voor de kok om de theebar feestelijk te openen. Het flikkersterretje valt echter uit het houdertje, waardoor 243 verschillende soorten thee beginnen te smeulen.

"Is this urban?" hijgt Claudius, die nu vier rondjes voorligt. Kinderen dansen juichend op enkele met duivenpoep besmeurde straatnaamplaten. "Inderdaad, te veel noten zonder kloten," mompelt de burgemeester met het startpistool nog in de hand. "Zuviel Nüsse ohne Klössen," herhaalt Radio Grensland 6, waarmee de toon in de hele groenmetropool maar weer eens is gezet.

Dan is het opeens stil, een witte wolk omhult de oude toren. Wat is dit? Heeft allesziener Yomanda hier de hand in het spel? Vanaf de brede trap daalt in een glinsterende avondjurk gehuld een zwarte dame op het dakterras neer. Billie Holiday. Ze legt haar hand op de schouder van Claudius. "Hi, little Falky..." Claudius lacht verlegen. Ze wijst op de immense basklarinet: "Play 'Don't Explain' for me and don't explain it, just play it." Getrapt en gewenteld, maar zeker niet verslagen, zet de muzikant aan en ja hoor: ruimte, rust, diepte... kunst. Het behoeft allemaal geen nadere uitleg. Het is goed, het is klasse, het is Claudius.

Dat wisten wij al lang, roepen de puristen in koor. Voor hen was er geen chaos, geen waanzin; zij zijn niet radeloos lek gespeeld en bedolven onder een stortvloed van noten. Zij genieten van dit Valk Trio, ingespeeld sinds 2007, loepzuiver, ongetelde Valkjazz. Zij morsen niet, verspillen niet. Hier staat een hecht trio dat rake jazzklappen uitdeelt. Eigenlijk net zoals deze column geen chaos is, geen waanzin, geen gemors met letters. Ik ben al evenmin radeloos; associeer en verbeeld slechts muziek met woorden. Billie legt haar warme hand nu ook op mijn schouder: "Don't explain." "Either you get it, or you don't," riep een boze Zappa al en hij vervolgde: "Jazz is not dead, it only smells funny." Deze rake opmerking van Frank brengt mij naar de volgende Limburgse metropool Sittard. Het is 1983. Jazz bestond toen nog niet eens in Heerlen. Willem Breuker staat op het binnenplein van het Cirkel Theater een beetje hangerig tegen de deur geleund. Hij rookt een shaggie, het is pauze. "Willem," vraag ik bloednerveus, "Is jazz dood?" "Willem is niet dood," antwoordt hij, "Dat zouden ze wel willen..." "Maar Willem," probeer ik opnieuw, "Ik bedoel: is jazz dood?"

Hij kijkt me nu meewarig aan, zijn gouden medaille 'collectief wenteltrap rennen 1982' schittert in het zonlicht. "Het is simpel idioot," zegt hij bot. "Jazz? Wie is jazz?" Ik buig het hoofd en sta tot aan mijn knieën naast Willem en de Haast BV in de Zeeland Suite. Nu 25 jaar later is de zee nog steeds even groot. Het Glaspaleis heet weer Schunck en de schelmentoren is een urban vindplek voor niet te stuiten stuiters. Het Valk Trio takes you back and forwards in one time. Een torenvalkje genaamd Claudius spiedt, bidt, loert op een muisje, als ware het een New Yorkse straatkat. Ornette Coleman, Bill Evans, Elvin Jones, Frank Zappa en Billie Holiday zitten op het terras. Wat hebben zij gemeenschappelijk? Tja. In het lentezonnetje flaneert de dochter van de molenaar. "Hey, Marilyn, at work?" roept een ontspannen Frank. Schalks draait ze zich om: "Ik ga de gordijntjes recht hangen in het Schunck Glaspaleis" en the girl walked by...

Jo Dautzenberg (56) is docudrama-producent en werkt als directeur van Media Profile BV, een productiehuis van televisieprogramma's uit Limburg, dat in geheel Nederland actief is. Hij maakte onder andere documentaires over de wederopbouw in Bosnië, de gezondheidszorg in Oeganda en alfabetisering in Portugal. Hij is medeoprichter van Jazz on the Roof, het erkende jazzpodium in het Glaspaleis in Heerlen. Schrijven over jazz doet hij sinds 2007.