|
Draai om je oren Concertrecensie |
home |
||
|
| |||
|
Pat Metheny en zijn jeugddroom Pat Metheny Orchestrion, vrijdag 12 februari 2010, Muziekcentrum Frits Philips, Eindhoven door Sabine Fleig, maart 2010
Orchestrions uit het Zwarte Woud zijn wereldberoemd. Deze mechanische muziekinstrumenten, die een heel orkest kunnen nabootsen, werden in hun hoogtijdagen tussen 1830 en 1930 in de hele wereld verkocht. Aanvankelijk maakte men uitsluitend gebruik van orgelpijpen, later werden piano, klokkenspel, triangel, xylofoon en percussie-instrumenten toegevoegd. De muziek werd op pinrollen of ponskaarten opgeslagen, die met zware gewichten of elektromotoren werden aangedreven. Het ontbrak aan dynamiek en timing, en daarom noemde men deze instrumenten 'Leierkasten'. Met veel toewijding uitbundig gedecoreerd waren het kunstwerken, die in danslokalen en cafés werden gebruikt. Met de uitvinding van de radio en grammofoon in het 20e eeuw hebben orkestrien hun betekenis verloren. Pat Metheny, door een jeugddroom gemotiveerd, begon enkele jaren geleden deze ouderwetse kist met hightech controlesystemen te revitaliseren. Hijzelf, een van de meest succesvolle jazzmusici ooit en winnaar van talrijke Grammy's en Awards, heeft het talent om met zijn muziek oren voor jazz te openen. Vooral met de fusionjazz van zijn Pat Metheny Group wist hij vele mensen te inspireren. Dat hij ook anders kan, toonde hij met de albums 'Song X' en 'Zero Tolerance For Silence'. Niet missen zijn zijn trio's met onder anderen Dave Holland en Larry Grenadier, duo's met Brad Mehldau, John Scofield, Jim Hall en Charlie Haden, en natuurlijk zijn filmmuziek: 'Map Of The World', 'Passaggio Paradiso' en John Schlesinger's 'The Falcon And The Snowman'.
Metheny, op voorhand al door de kritiek de oren gewassen, bleef er kalm onder: "Er is geen reden tot bezorgdheid of opname in een geesteskliniek," grapte hij nog in Groningen, hoewel hij, zo vertelde hij gekscherend, na het optreden nog een onderonsje heeft met Mr. Vingercymbals en de Gitarenrobot. En over zijn Orchestrion: "Wij gaan samen op tournee." Hij praatte sowieso veel. Niet eerder was hij zo bezig het hoe en waarom van zijn werk te verklaren. Had hij misschien zelf ook zo zijn twijfels? Met zijn gebabbel redde hij in Amsterdam een concert, dat door pech achtervolgd werd. Het zij hem vergeven. Dat dit concert überhaupt nog kon plaatsvinden, grensde aan het ongelooflijke. Hetgeen enkel te danken is aan de grote mate van professionaliteit van de Metheny-technici. Terug naar de muziek. In Groningen en Amsterdam werd begonnen met 'Make Peace', een stuk dat hij eerder opnam met pianist Brad Mehldau. In Eindoven werd geopend met een prachtige versie van 'This Is Not America' (uit de film 'The Falcon And The Snowman') en 'Song For The Boys', gespeeld op akoestische gitaar. Daarop volgde 'The Sound Of Water' met de Linda Manzer 42-snaren Picasso-gitaar. Gebogen over zijn gitaar zoals gebruikelijk, speelde hij geconcentreerd in zichzelf en voor zichzelf. Het leek alsof hij met zijn mond elk noot voorkauwde, voordat hij die speelde.
En zo ging het door met stukken in de stijl van de Pat Metheny Group: 'Travels' en 'The Road To You'. De focus lag op lichte en harmonieuze melodieën, toegankelijk rechttoe rechtaan. Hij speelde zichzelf en het publiek in trance. Het was duidelijk; hij heeft geen band nodig. Zijn podiumpresentie is ruimtevullend, intens en expressief, ook in zijn eentje. En toch ontbrak er iets. Het leek alsof Metheny met de piano of met de vibrafoon wilde communiceren, met dat verschil dat Lyle Mays of Gary Burton niet te bekennen waren. De drums deden het zonder Danny Gottlieb, Paul Wertico of Antonio Sanchez. Helemaal geen Steve Rodby op bas. Zelfs de zang van de temperamentvolle percussionist Richard Bona leek uit de computer te komen. Het was bijna triest en het had iets van een spookhuis; toetsen en snaren werden als door een geheimzinnige kracht bewogen. De meester in zijn perfecte en controleerbare eigen wereld. Waar menselijke handen niet goed genoeg meer zijn, werden geautomatiseerde instrumenten gebruikt. Precies daar lag het gevaar; bij alle drie concerten in Nederland was er, nadat de eerste verrassing en verbazing was geluwd, een snufje monotonie in de lucht.
Wel een groot compliment voor de crew, vooral Carolyn Chrzan, die deze mission impossible toch maar mogelijk heeft gemaakt. Meer zien? |
|
Wat hebben Pat Metheny en het Zwarte Woud met elkaar gemeen? De Amerikaanse jazzmuzikant, praterig en blijmoedig van natuur. En de zwijgzame, werkzame en nogal koppige handwerkers en boeren in het zuidwesten van Duitsland, waar de blaaskapel, spek en bier thuis zijn? Op het eerste gezicht misschien weinig of niks. En toch: beide zijn uitvinders van het 
Altijd zeer geïnteresseerd in technologische vooruitgang, baseerde hij zich nu op een idee dat meer dan honderd jaar oud is. "Het bewegen van luchtmoleculen met akoestische instrumenten zal invloed hebben op lichaam en geest van de luisteraar," belooft Metheny tijdens een interview. Hij vertelt daarin ook dat zijn kinderen van zijn muziek en van het spelen met deze instrumentenrobots genieten. Dit project moest weer een mijlpaal worden voor een muzikant, die al drie decennia met tomeloze energie en spelplezier 250 concerten met een lengte van drieënhalf uur per jaar geeft.
De overgang naar het orchestrion was een zachte pling-pling van de finger cymbals, een centraal onderdeel van zijn nog steeds achter de voorhang verborgen constructie. En toen viel het doek. Een muur bestaande uit slagwerk, piano, gitaar, basgitaar, glazen vaten, triangel, potten, xylofoon en vibrafoon werd zichtbaar. Een elektronisch meesterwerk, dat het hart van ieder instrumentmaker en knutselaar sneller deed kloppen. Het duurde even voordat je het complex samengestelde instrumentarium in je had opgenomen.
Met vaders XXL-speeldoos hebben de Metheny-kinderen ongetwijfeld veel plezier. De concertbezoeker, gemiddeld 25 jaar ouder, ging echter met gemengde gevoelens naar huis. Aan de ene kant diep onder de indruk van de spectaculaire robottechniek en Metheny's fascinerend spelplezier. Aan de andere kant miste het concert de levendigheid en simpelweg de diversiteit. De invloed met de luchtmoleculen die hij beloofde, werkte helaas niet. Jammer, want wie stopt tegenwoordig nog jaren werk en energie in de realisatie van een droom?