Fanfare Ciocărlia en Taraf Borzo:
De snelste blaaskapellen ter wereld

Fanfare Ciocărlia is een van de meest prominente vertegenwoordigers van de zigeunerblaasmuziek uit de Balkan. Op 31 oktober speelt het orkest in het Amsterdamse Paradiso. Voorbij Tirol heeft elk gehucht een kampioenenorkest, zo lijkt het.

door Eddy Determeyer, 18 september 2004

Nu de kruitdampen boven de Balkan opgetrokken zijn, voor zolang het duurt, is het goed dat de muziek er weer vrij kan klinken. En muziek maken, dat kunnen vooral de zigeuners ter plaatse. Wat heet: je kunt ze rustig beschouwen als de snelste muzikanten ter wereld. Met die wildkolkende blaasmuziek maakten we in de jaren tachtig kennis via het roemruchte Bewogen Koper-project van musicoloog Rob Boonzajer Flaes. En, meer specifiek, via de Bulgaarse Bruiloftsband van klarinettist Ivo Paposov. Waar dit kwintet verscheen werden de zalen afgebroken. "Als ik mij nog eens aan een huwelijk waag, je weet maar nooit, zal ik het in ieder geval zó regelen dat de bruiloft in Bulgarije wordt gevierd," schreef ik destijds. Het is er nog niet van gekomen, maar aan de intentie doet dat niets af. Waar wij op onze bruiloften de opperste staat van genot bereiken in een polonaise op Lucas en Gea, daar begint het in de Balkan pas, zou je kunnen stellen. Of: daar begon het pas. Want de voortschrijdende techniek heeft ervoor gezorgd, dat de grote bruiloftsorkesten van een blazer of tien, plus twee of drie man slagwerk, in een rap tempo aan het verdwijnen zijn. Tegenwoordig zijn het vooral handzame combo's met synthesizer en andere elektronica die de markt voor bruiloften en partijen afromen.

Ceausescu
Er zijn nog wel uitzonderingen. Taraf de Haďdouks uit het dorp Clejani, veertig kilometer ten zuiden van Boekarest, bestaat uit dertien muzikanten. In feite maken deze zigeuners deel uit van een reservoir van niet minder dan zestig beroepsmuzikanten in dit vlek. Naar gelang wat er 'geschoven' wordt, worden ad hoc-ensembles gevormd die op bruiloften en andere festiviteiten optreden. Taraf de Haďdouks is een rond 1990 uitgekristalliseerd orkest dat na de val van dictator Ceausescu op internationale festivals en tournees veel bijval begon te oogsten.

Duitse fan
Een vergelijkbaar orkest is Fanfare Ciocărlia uit Moldavië. Twaalf muzikanten die in het dorpje Zece Prajini domicilie houden. Sinds het door een Duitse muziekfan werd ontdekt, trekt ook dit gezelschap met veel succes door de wereld. Muziek was altijd al hun leven: in de Roma-gemeenschap speelt 'iedereen', het métier gaat van vader op zoon, maar pas de laatste jaren zijn de muzikanten in staat, van hun werk te leven. Opvallend zijn de snelheden die gehaald worden. Op een drie noten-groove van de tubaďsten gaan de blazers ervandoor en je vraagt je af hoe de dansers, voor wie de muziek toch bedoeld is, een en ander kunnen bijbenen. Op de recentste cd 'Baro Biao' staat bijvoorbeeld het nummer 'Doina Si Cîntec', dat als een ballade begint en daarmee nog het meest op brassbandmuziek lijkt zoals wij die kennen. Maar het duurt niet lang of het tempo wordt vertwaalfvoudigd. Constantin 'Pinca' Calin, een van de twee tubaspelers van de band, liet het Nijmeegse Stadsblad ter gelegenheid van de dertiende Music Meeting optekenen: "In het gebied waar wij vandaan komen zijn we de enige band die zo snel speelt. Het is ons handelsmerk. We hebben altijd zo snel gespeeld. Ik vind het wel een kick. Ik kan het niet hebben dat iemand anders nog sneller speelt dan ik, dan probeer ik het tempo toch nog wat op te voeren." Fanfare Ciocărlia treedt 31 oktober in het Amsterdamse Paradiso op.

Frans eclectisch
De Oost-Europese zigeunerfanfares zijn elders in Europa beter aangeslagen dan hier in Nederland. Al hebben ze inmiddels ook hier een vaste aanhang verworven. En al zal het niet lang meer duren, of hier zal zich een Taraf Mokum of een Fanfare Roma Olanda roeren. In Frankrijk richtten twaalf enthousiastelingen Taraf Borzo op, die qua snelheid Ciocărlia naar de kroon steekt. De Fransen gaan eclectisch te werk: behalve muziek uit de Balkan staan er ook stukken uit Griekenland, Rusland en zelfs Ierland op hun cd 'Puncha Puncha'.

Doctor Frankenstein
Nu klassieke bebop met de regelmaat van de klok en met wisselend succes door de elektronische dance-mangel wordt gehaald, zal het geen verbazing wekken dat deejays en andere elektronica-specialisten zich op de Oost-Europese blaasmuziek hebben gestort. Het resultaat staat op de verzamel-cd 'Electric Gypsyland'. Materiaal van onder meer Taraf de Haďdouks en het Kocani Orkestar werd uiteengerafeld, gesampeld, van elektronisch gedreun voorzien en, alsof het een experiment van doctor Frankenstein betrof, weer in elkaar genaaid. Sommige stukken op de cd kunnen inderdaad op zichzelf staan, als nieuwe composities. Het Franse duo Bumcello, dat eerder met onder meer Aswad en Blackalicious werkte, nam 'Cuculetsu' van Taraf de Haďdouks onderhanden. Het creëerde een psychedelische 1970-trip: Pink Floyd op vakantie bij Graaf Dracula. Bij 'Bigga Bush' behoudt het koper van Kocani zijn melancholieke kwaliteit en het duo Arto Lindsay-Melvin Gibbs laat de polyritmiek van de Haďdouks in haar waarde. Doch het merendeel van de herprogrammeurs lijkt niet goed begrepen te hebben dat die polyritmiek nu juist een van de belangrijkste charmes is van de zigeunerorkesten. De hotsende en botsende 5/8, 7/8, 9/8, 11/16 en, jazeker, 2/4 maatsoorten worden gesmoord in een dictatoriale discobeat en daar wordt de mens niet vrolijk van.

Verder surfen