Archie Shepp en de helden van de jazz

Hoogtepunt in de zeventiger jaren waren de concerten van saxofonist Archie Shepp. Hij was toen regelmatig in Nederland te horen, het waren wat mij betreft zijn beste jaren.

door Ton van Leeuwen, januari 2011
foto's: Cees van de Ven

Door bemiddeling van niemand minder dan John Coltrane heeft hij bij het platenlabel Impulse een contract gekregen. Het eerste album, uit 1964, 'Four For Trane' is aan Coltrane opgedragen. Het is een tijdloos album met vier composities van John Coltrane, met schitterende arrangementen van trombonist Roswell Rudd. De opnamen vonden plaats tijdens een middernachtelijke sessie. Die verliep zo succesvol dat de producer, Bob Thiele, Coltrane uit zijn bed belde om snel te komen kijken. De saxofonist had zich, getuige de hoesfoto, geen tijd gegund om zijn sokken aan te trekken!

Over het saxofoonspel van Shepp is niet iedereen even verrukt. Hij is geen saxofonist met een op de Franse leest gebaseerde saxofoontechniek. Hij is van huis uit dramaturg en zijn uitgangspunt is de menselijke stem. Geluiden als oef! en ah! zijn dus net zo waardevol als een op akkoorden gebaseerde melodielijn. Zijn muziek heeft een ontwikkeling doorgemaakt van vrije, abstracte muziek in de jaren zestig naar op traditie gebaseerde muziek in de jaren zeventig. Het album 'Looking At Bird' uit 1980, een album met composities van Charlie Parker, waarop Shepp alleen wordt begeleid door bassist Niels Henning Orsted Pedersen, is daarvan het meest geslaagde voorbeeld.

Fameus waren zijn lange solo's, barstend van energie. Op het hoogtepunt kon een solo overgaan in een ballad, zoals 'The Shadow Of Your Smile' of 'Body And Soul'. Hij droeg ook gedichten voor, waarvan ik me afvroeg of iedereen, net zomin als ik, er wat van snapte, maar toch luid applaudisseerde. Archie Shepp had zijn voorkomen en zijn stem in ieder geval mee. Berucht was de saxofonist om het feit dat zijn concerten altijd te laat begonnen. Een beloofd middagconcert in de Amsterdamse Kroeg bijvoorbeeld werd uiteindelijk een avondconcert zonder Shepp maar met ene Oliver Lake.

Vaak te laat
In juni 1976 was er een jazzfestival in de Rotterdamse Doelen, met achtereenvolgens het kwartet van Lee Konitz en het kwintet van Archie Shepp, met trombonist Charles Greenlee, pianist Dave Burrell, bassist Cameron Brown en de inmiddels overleden drummer Beaver Harris. Het concert van Lee Konitz was afgelopen en het publiek was in afwachting van Shepp. De organisatie moet in paniek zijn geweest, want Burrell en Harris waren spoorloos. De levering van Afghaanse hasj was wellicht de oorzaak van het oponthoud. De zaal begon onrustig te worden, spreekkoren riepen om 'Archie, Archie'.

Toen beklom een jonge, bebrilde man uit het publiek het podium, ging achter de vleugel zitten en begon fantastisch piano te spelen! De zaal reageerde met ovationeel applaus! Het kan niet anders of dit was ook een hoogtepunt uit zijn leven. Michiel de Ruyter gaf hem na afloop een welgemeend compliment. Deze onbekende pianist is voor mij een van de helden van de jazz. (Wie weet wie dat was?)

Het concert begon zonder Dave Burrell, en de drummer van Lee Konitz, Al Levitt, viel heel collegiaal even in. Het werd een van de meest memorabele concerten uit mijn leven. De solo's van Archie Shepp leken eindeloos, en dat geluid! Met kracht en brutaliteit, maar ook sensueel. Om een ballad te kunnen spelen, net iets te sentimenteel. Het concert is later op de radio uitgezonden. Het is een van de waardevolste opnamen die ik heb bewaard.

Vergeetachtig
Vlak voor een van zijn concerten, ook in Rotterdam, bleek Archie Shepp zijn saxofoonkoordje in de hotelkamer te laten liggen. Ik ben naar het hotel toegesneld om het op te halen. De hotelkamer gaf me een beeld hoe het is om als jazzmuzikant op toernee te gaan: volle asbakken, vuile was, flesjes vruchtensap. En de volgende dag weer vroeg op om de trein te halen naar het volgende optreden. De bassist had die avond moeite om wakker te blijven en zocht steun aan zijn instrument om overeind te blijven.

Momenteel wordt Archie Shepp gekweld door een aandoening aan zijn lip, waardoor het glorieuze geluid van toen grotendeels verdwenen is. Hij is inmiddels de 70 jaar gepasseerd en is de nestor van de free jazz. Op een concert ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag speelde naast Archie Shepp zelf ook David Murray. Je zou hem zijn opvolger kunnen noemen.

Mijn twee favoriete albums kwamen boven vermeld al ter sprake. Andere albums die de moeite van het luisteren zeer waard zijn: 'Fire Music', met een onnavolgbare versie van 'The Girl From Ipanema'. De duo-albums met pianist Horace Parlan. Een merkwaardig duo: een saxofonist met embouchureproblemen en een pianist met een door polio verstijfde rechterhand, die alleen nog maar akkoorden kan spelen. Het album 'The Magic Of Ju-Ju', dat begint met een kort stukje van nog geen twee minuten. Als je wilt weten waar Archie Shepp voor staat, luister dan naar 'You're What This Day Is All About', een soundbite van zijn grandioze geluid in zijn glorietijd.

Dit artikel verscheen tevens op de blog van Ton van Leeuwen, geplaatst op de website van de Bibliotheek Utrecht.