Voorbij, voorbij, o en goed voorbij. Als J.C. Bloem nog had geleefd en afgelopen zondag de laatste ZomerJazzFietsTour had verreden, had hij dit wellicht verzucht. De overige deelnemers zouden het hartgrondig met hem eens zijn geweest. Want de Laatste Etappe vond onder een uitzonderlijk gunstig gesternte plaats. Geen regen, geen koperen ploert en een matig tegenwindje. En muziek in alle soorten en maten, van salsa en souljazz tot extreme impro.

ZomerJazzFietsTour, 30 en 31 augustus 2024, Simplon & Reitdiepdal, Groningen
Tekst: Eddy Determeyer | Foto's: Hammie van der Vorst

Inderdaad, het programma leek dit jaar breder dan ooit. Waarbij de jongste generatie voor de oudste inspiratiebronnen leek te kiezen. Het internationale kwartet Zooe, bestaande uit studenten van het Prins Claus Conservatorium in Groningen, had zich bijvoorbeeld op de onversneden orgelfunk gestort. Zoals die in de jaren zestig door grootheden als Jimmy McGriff en Dr. Lonnie Smith was gedefinieerd. In Zooe zit Dimitris Karkoulias achter de toetsen en hij doet dat met een aanstekelijk enthousiasme. Een en al beweging hier. Welke cafébaas gaat deze jongelui een maand lang inhuren voor een zacht prijsje? Zodat ze daarna een geoliede machine zijn geworden en de internationale jazzclubs tegen elkaar opbieden om Zooe op het affiche te kunnen krijgen?

Drummer Damien Mehldau, zestien inmiddels, is winnaar van het Prinses Christina Concours van 2023 en sleepte daarmee een optreden op de FietsTour in de wacht. Ook zijn kwartet is in de hardbop geworteld. Zelf lijkt hij aangeraakt door Philly Joe Jones en Art Taylor. Hij slaat aantrekkelijke combinaties en figuren. Zijn moeder, Fleurine Mehldau-Verloop, had hij als special guest (en roadie, zoals de zangeres onthulde) meegebracht om 'Without A Song' uit te voeren.

Van soortgelijk laken een soortgelijk pak - dat gold voor het trio van gitarist Winfred Buma, plus Johan Huizing als extra attractie op tenorsax. Het combo speelde heel precies, om niet te zeggen precieus. Alles kraakhelder en duidelijk gedefinieerd. Bassist Einko Topper, een nieuw gezicht voor me, glorieerde in 'Whims Of Chambers.' De Groninger gitarist speelde al een paar keer eerder op de ZJFT. Zo maakte het festivalpubliek via hem kennis met Bennie van Gelder, een wonderkind op de altsax, die toen net het slabbetje ontgroeid was. Erg veel details staan hem na vier decennia jaar trouwe dienst niet meer voor de ogen. "Wat ik wél weet, ik ging op de fiets, met een karretje erachter. Dat was best opzienbarend, geloof ik, dat ik dus als speler ook op de fiets kwam. 's Avonds kon ik dan tóch thuiskomen, versterker erbij, in die fietskar."

Thuiskomen is mij altijd wel gelukt, met vier of vijf concerten en veertig of vijftig kilometer achter de kiezen. De mooiste rit was toen er halverwege het traject Garnwerd-Groningen rond middernacht een onweersfront vanuit het westen kwam opzetten. Een kilometer later kwamen er ook vanuit het oosten donderkoppen aan en beide stormen raakten slaags. Wow, wat een lightshow! Je kon je verlichting gewoon uitknippen. En wat een tropische pleurisbui! En acht kilometer geen plek om te schuilen. Enfin, eenmaal thuisgekomen moest ik constateren dat ik niet alleen voor honderd procent doorweekt was, maar dat er in mijn schoenen zelfs een centimeter water klotste toen ik die uit probeerde te trekken.

Vóór het optreden van Zooe waren we vergast op een kort maar krachtig optreden van De Jongens Driest. Zij voerden een door festivalvoorzitter Niels Smit Duyzentkunst geschreven koraal uit, '40 Bars To Leave Your ZFJT'. Tijdens het recital gooide tubaspeler Arno Bakker een koffer vol percussie- en toeterinstrumentjes het publiek in, ter ondersteuning en vermaak. De act werd bij een aantal podia herhaald.

Niels Smit Duyzentkunst, die niet alleen componist is, maar ook gitarist en bassist en theaterschrijver, -regisseur en -docent, mag je als de missing link zien tussen de ZomerJazzFietsTour en de opvolger daarvan, die over twee jaar gepland staat. Zoals festivalprogrammeur Marcel Roelofs al vertelde zijn problemen rond het ronselen van nieuwe, jongere vrijwilligers en subsidiegedoe de reden dat de ZJFT in zijn huidige vorm ten grave wordt gedragen. Wat de nieuwe opzet wordt is nog onderwerp van discussie. Dat het vervolg meer bescheiden van opzet wordt staat wel vast. Ook is het waarschijnlijk dat er voor een deel nieuwe locaties komen en dat er andere kunstdisciplines worden aangeboord. De theatrale ervaring van zowel Smit Duyzentkunst als zakelijk leider Jo Willems staat daar wel borg voor. (Van Duyzentkunst gaat het openluchtspektakel 'Klei', geschreven voor het 125-jarige toneelgezelschap Iovivat, op 13 september bij de wierde van Garnwerd in première.)

Vanuit zijn schitterende terpwoning in Oostum hebben we uitzicht over vijf kilometer gras en koeien, tot het vijf kilometer verderop gelegen Fransum (waarom staat hier nog geen distributiecentrum?!). Hij vertelt van zijn ervaringen als vliegende keep van het festival. "Ik weet nog dat ik een heel drumstel naar Schuur Dick in Feerwerd moest brengen. Enfin, neergezet, weer weg, klaar, afgevinkt. En vlak voor het optreden een telefoontje: de drummer vraagt waar de clutch van de hihat is. Clutch? Dat dingetje waarmee je het bovenste bekken van de hihat vastdraait. Ik naar de auto, ja hoor, daar lag-ie, de clutch. In vliegende vaart naar Schuur Dick. Zit al allemaal publiek, dus ik naar binnen met die clutch, hij zet hem erop, het publiek begint te applaudisseren, zij helemaal blij en ik: oké, ik ga weer door."

Met muziek maakte Niels kennis toen hij een jaar of twee, drie was, via de platencollectie van zijn oma. Daar zat Duke Ellington bij, zoals hij later reconstrueerde. De liefde voor de muziek zat er met andere woorden al vroeg in. De tweede editie van de Tour was voor hem de vuurdoop, hij was vijftien. "Toen viel mijn bek open en daarna ben ik er altijd geweest. [Eerst] een concert op Oostum en daarna de tent. [Oom] Laurens deed altijd de tent [in Garnwerd]. Vanaf dat moment ging ik ook altijd met Laurens meehelpen met die tent. Toen was dat nog zo'n circustent met haringen in de grond. Dus dat was allemaal prachtig, als puber, om dat mee te maken. Ik was al heel muziekgek. Veel rock-'n-roll, Frank Zappa en Captain Beefheart en dat soort dingen, toen. Beefheart zet ik nog steeds graag op."

"Ik weet nog dat ik veertien was, toen gaven Laurens en Hanna een feest in de kerk [van Oostum]. En er zou gejamd worden. Jam session! Ik wil! Dus ik ben op de trein gestapt naar Groningen, ik wist dat er nog een bushalte was. Uitgestapt in Groningen, van, nou ja, ik wil op de bus naar Oostum. Zei die buschauffeur, die gaat om zeven uur 's ochtends. Toen heb ik naar huis gebeld, voor het telefoonnummer van Laurens en Hanna. Laurens heeft me opgehaald van het station, die vond het te gek. Maar toen werd er inderdaad gejamd. En het leuke daarvan was dat Winfred Buma daar gitaar zat te spelen en ik zat er met mijn gitaartje naast. Zo'n hummel naast hem, die gewoon geen idee had van... maar die ook meeging."

"Ik vind de JazzFietsTour wel een instituut," zegt Buma 37 jaar later. "Wat je hier nu ziet, dat was een van de laatste échte jazzfestivals. Ik vind, North Sea, dat is gewoon een popfestival."

Heeft, zo mag je je afvragen, cellist Ernst Reijseger na 2000 nog wel eens op het North Sea Jazz Festival gestaan? Hij zat afgelopen weekend in ieder geval in de kerk van Garnwerd, samen met zijn vaste kompanen, zanger en multi-instrumentalist Mola Sylla en pianist Harmen Fraanje. Letterlijk vanuit het niets ontvouwden zich melodieën. Zelfs in de stilte straalde het trio nog enthousiasme en energie uit.

Het festival was daags tevoren sterk begonnen, met de Proloog in het jongerencentrum Simplon, in de stad. Sterk en grappig. Behoorlijk grappig. Want u associeert Zwitserland wellicht vooral met koekoeksklokken en witwasconstructies. Maar voor mij is het Alpenland een centrum voor humor. Want waar werd Dada (volgens mij de belangrijkste kunststroming van de vorige eeuw) geboren? Juist ja. En we zijn de verrichtingen van chanteuse Erika Stukey nog niet vergeten, hoor. In die eerbied- en lachwekkende traditie kunnen we Kuhn Fu van gitarist en bedenker Christian Kuhn plaatsen. Op onnavolgbare wijze aan elkaar geluld door de leider trakteerde Kuhn Fu Special ons op een hartige stamppot van geluidsklonten, simpele riffjes, vrije improvisaties en slapstick-achtige situaties. Met vijf rietblazers stond daar een vestzak-bigband, waarvoor Sun Ra en Captain Beefheart ooit de weg hadden vrijgemaakt. Een alleszins feestelijke aangelegenheid, die door het publiek via instant aanwijzingen en suggesties richting band in hoge mate werd vormgegeven.

Ook met het Franse duo Christophe Monniot/Didier Ithursarry, saxofoons en accordeon, was het lachten geblazen. Monniots spel op met name de sopraansaxofoon was zwierig en lenig, net als zijn theatrale presentatie. Zijn geluid was uitzonderlijk warm in het laag en doordringend in het hoog. De driekwartsmaat was nooit ver weg. Van Ithursarry wist je bijvoorbeeld zeker dat die een volle neef had, Gaston, die in de bar tabac om de hoek medleys speelde van stokoude naar vin rouge en brie geurende succesnummers van Patachou en Jean Sablon. Eerdere albums van het duo waren 'Hymne À l'Amour' en 'Hymne À l'Amour, Deuxième Chance'. De saxofonist nodigde het publiek uit een titel voor de komende cd te verzinnen. Daar rolde niet echt iets uit; mijn suggestie zou zijn 'Va T'En, Saloppe.'

Wie het optreden van het Nationaal Jeugd Jazz Orkest onder leiding van bugelblazer Maite Hontelé in een schuur in Maarhuizen als afsluiting had gekozen, zal het zijn opgevallen. De scheuren in en verzakkingen van de huizen en boerderijen in de omgeving van het dorp. Die scheuren zijn niet, zoals velen denken, het gevolg van aardbevingen. De bewoners, die recentelijk te horen hebben gekregen dat voor de verdere afhandeling van hun schadeclaims ook nog even de burgerservicenummers van de huiseigenaren van vóór 1987 moeten worden doorgegeven, lopen en masse met hun koppen tegen die muren. Maar dit terzijde. Sinds de zomer van '23 is Hontelé bezig geweest haar 21 muziekstudenten tot een puike latinband te kneden. Met een alleszins prima resultaat. In de schuur werden Colombiaanse temperaturen gemeten. De trompetten spóten; in het bierblikje in je hand voelde je de vibraties. Voor dit jaar staat er een Indonesische tournee op de rol - en daarna komt er weer een nieuw orkest met een nieuwe leider.

De toekomst van de jazzmuziek in Nederland heeft er wel eens florissanter uitgezien, om het eufemistisch te stellen. Cultuur, predikt de nieuwe regering immers, moeten we zo snel mogelijk zien te lozen. Ja, wacht even, afgezien van pretparken en circussen hè.

Is er dan geen hoop meer? Tijdens een van de optredens zat er een kereltje van een jaar of vier in de rij voor me. Net als zijn zusje had de moeder hem van een pedagogische gehoorbeschermer voorzien. Maar als hij zijn kapjes op een kier zette kon hij de muziek tóch horen. Het duurde niet lang of het apparaatje lag in zijn schoot.