Festival Jazz International Rotterdam 2013

Een verslag in woord en beeld door Louis Obbens

Jazz International Rotterdam is een netwerkorganisatie met als doel op diverse podia voor verschillende doelgroepen uiteenlopende vormen van jazz en cross-overs te realiseren. Het festival bestaat in Rotterdam naast het grote North Sea Jazz en is gericht op samenwerking met aanwezige muziekpodia. Het resultaat is het generen van een volwaardig concertaanbod van jazz en improvisatiemuziek.

LantarenVenster is de gastheer van het festival en heeft bestaansrecht vanwege de intimiteit in een modern complex, met twee zalen tot zijn beschikking. Dit jaar staat op het vierdaagse festival de saxofoon in de schijnwerpers. De eerste dag wordt gedomineerd door jong aanstormend talent en dag twee toont de meest recente successen. Op de derde dag staat 'Wine, Dance en Jazz' op de voorgrond en de laatste dag wordt afgesloten door ster-altist Kenny Garrett. Vooraf beschouwd is de tweede dag, vrijdag 25 oktober, het meest luisterrijk door het ultramoderne jazztrio Tin Men And The Telephone en de hemelbestormende Marius Neset.

Tin Men And The Telephone
Het eigenzinnige optreden van het pianotrio Tin Men And The Telephone vormt de opmaat van een boeiende avond. De basis van de composities wordt gevormd door een combinatie van lyrische pianovariaties met vele ritmische verschuivingen, droogkomische intervallen en dramatische plots. Uniek in de performance van het trio, onder leiding van pianist Tony Roe, is dat het ritme gedragen wordt en geïnspireerd is op de moderne, digitale/anonieme wereld om ons heen. Dit keer geen wachtrijen van servicelijnen, monotone aanwijzingen van de TomTom, irritante ringtones en hilarische fragmenten uit voetbalverslagen, aangebracht door vernuftige samples. De verhoging van de dynamiek wordt aangebracht door participatie vanuit het publiek. Technisch heeft dit nogal wat voeten in aarde, het is improvisatie avant la lettre. De anders zo aandachtige toehoorder kan zich namelijk mengen in bepaalde keuzes binnen het muzikale proces. Dit voegt een nieuwe dimensie toe aan de variatie, harmonie en bijvoorbeeld de slagvolgorde bij solo's. De composities hebben hierdoor steeds een bepaalde mate van onvoorspelbaarheid.

De interactiviteit komt tot stand via een app, Appjenou?!, die in de zaal wordt gedownload op de smartphone. De keuzes uit het publiek bereiken, via een democratisch proces, de laptop van Roe. Het publiek kan onder meer bepalen welke muzikant in aanmerking komt voor het spelen van een solo of wanneer het thema terugkeert. Het stemgedrag en de uitkomst wordt op het scherm geprojecteerd. Daarbij wordt het publiek soms aangemoedigd door de pianist zelf. De toetsen van de vleugel benut hij als het toetsenbord van een pc. Verbale en muzikale communicatie geheel geïntegreerd! Het moet zich allemaal nog - zonder problemen - uitkristalliseren, maar het luisterend oor krijgt een ander dimensie. Overigens kan Appjenou?! ook thuis als een computerspel gebruikt worden. Experimenteel en hilarisch!

Marius Neset Quartet
Het komt niet helemaal uit de lucht komt vallen, hij liet al indruk achter op het North Sea Jazz van 2012, maar een optreden van Marius Neset is overweldigend. Jonge Scandinavische improvisators zijn hot. Ze verrassen collectief door hun eclectische 'Nordic Sound', van Matthias Eick tot Arve Henriksen en van Trygve Seim tot Bugge Wesseltoft. Onorthodoxe muziek ontwikkelen is weliswaar de gemeenschappelijke noemer, maar saxofonist Marius Neset tapt in zijn muzikale benadering uit een heel ander vaatje. Amerikaanse jazzinvloeden gingen grotendeels aan Noorwegen voorbij, maar niet aan Neset. Bij deze jonge Noor tref je niet alleen ingetogen, weidse muzikale bespiegelingen, maar ook een flink portie spectaculaire extravagantie. Neset heeft twee platen uitgebracht, 'Golden Xplosion' en recent het zeer gelauwerde 'Birds'. De gespeelde stukken zijn afkomstig van beide albums, al kent de livebezetting een afwijkende ritmesectie.

De door de leider zelf geschreven composities zijn hoogwaardig en klinken natuurlijk en spontaan, omdat ze gebaseerd zijn op Nesets improvisaties. Ondanks de onmetelijke rijkdom aan noten en de complexiteit van de melodie is het muzikale eindresultaat een raadsel van ruimtelijkheid en transparantie. Het voor de eerste keer ondergaan van een optreden van de sopraan- en tenorsaxofonist is een belevenis. Het brengt de luisteraar in een extatische stemming, nauwelijks in staat om de statische zithouding niet te verlaten. Het leggen van parallellen met saxofonisten uit een illuster verleden of het herdefiniëren van het saxofoonspel zijn voor de hand liggende valkuilen en nog niet opportuun. Hiervoor moet zijn status en het repertoire nog verder evolueren. Dit neemt niet weg dat de verbazingwekkende techniek en fysieke controle fenomenaal zijn. Ze zijn volledig dienstbaar aan de creatieve uiting. De intro's zijn parels en houden zonder uitzondering verband met het avontuurlijke vervolg. Het arsenaal aan stemmingen en het bereik van de klankkleuren doet de luisteraar duizelen.

De albumtitel 'Birds' is ook toepasselijk. Neset laat zijn rieten knarsen, tjilpen, fladderen, kakelen en snateren. Hij laat verschillende melodielijnen moeiteloos naast en door elkaar lopen, becommentarieert zichzelf en speelt vliegensvlugge intermezzo's. De begeleiding staat niet alleen de innemende saxofonist ten dienste. De pianist, soms met open mond toekijkend, weet solistisch te sprankelen en de ritmesectie is al even meedogenloos als oorspronkelijk. Halverwege het concert is het kwartet hartstochtelijk in het spelen van een ballad. Nadat de ontroering het diepst van de ziel heeft geraakt, culmineert het naar een postmoderne swing om te ontaarden in een niets ontziend duet tussen blazer en drummer.

De ontknoping van het optreden is van een onaardse virtuositeit. Neset laat zijn saxofoon figuurlijk afglijden naar onherbergzame gebieden, via onoverzichtelijke, risicovolle bochten met duizelingwekkende sprongen de diepte in. Het daaropvolgende delicate pianospel vindt zijn einde in een orkestrale apotheose. Het Marius Neset Quartet valt in het nieuwe jaar te bewonderen in Paradox Tilburg. Een must voor saxofoonliefhebbers.

Klik hier voor het fotoverslag van deze festivaldag door Louis Obbens.