Univers Zero en Magma: springlevende relicten

Concertverslagen van Univers Zero (Kunstencentrum België, Hasselt, 23 januari 2005) en Magma (Le Splendid, Lille, 29 januari 2005).

door Laurent Sprooten, februari 2005

Bands die in de jaren zeventig tot de Europese avant-garde behoorden, zijn vanwege hun experimenteerdrift en vrijheidsdrang vaak nog steeds met een bepaalde fascinatie om-geven. Na enkele decennia wordt hun muziek weer op waarde geschat en getuigen ook jonge eigentijdse artiesten openlijk dat ze door groepen als Soft Machine, Can en King Crimson beïnvloed zijn. Het feest van de herontdekking heeft echter zijn grenzen, want lang niet alle groepen krijgen de hun toekomende erkenning.

Het is enigszins bedenkelijk dat twee van de meest diepgravende exponenten van de progressieve Europese voorhoede, het Franse Magma en de Belgische groep Univers Zero, bij ons nagenoeg onbekend zijn. Van deze twee groepen heeft Magma - zeker in Frankrijk - een in aantal niet te onderschatten en bijzonder toegewijde schare volgelingen. Univers Zero moet het doen met een tamelijk bescheiden kring van intimi, verspreid over de hele wereld, van Japan tot Mexico. Beide bands bestaan al heel lang: Magma vanaf 1969, Univers Zero zag rond 1974 het levenslicht. En ze bestaan nog steeds, hoewel zowel Magma als UZ periodes van schijndood heeft gekend. En wat nog opmerkelijker is: ze maken allebei nog actuele en hoogstaande muziek waar de bezieling en het vakmanschap vanaf druipt. In de laatste week van januari konden de groepen in een week tijd binnen redelijke reisafstand van Nederland worden bewonderd. In het Noord-Franse Lille gaf Magma een concert in de oude bioscoop Le Splendid, terwijl Univers Zero concerteerde in het tamelijk uitgewoonde, maar actieve cultuurhonk Kunstencentrum België in de Belgisch-Limburgse hoofdstad Hasselt.

Univers Zero
Univers Zero (UZ) werd een paar jaar geleden opnieuw geformeerd door drummer-oprichter Daniel Denis, die ook voor het gros van de composities tekent. In deze bezet-ting nam de groep vorig jaar de overdonderende cd 'Implosion'
(Cuneiform) op, een grillig en onge-polijst werkstuk waarin industriële soundscapes het steeds weer oplichtende decor vormen voor furieus ensemblespel en stralend georkestreerde melodieën. Denis is de spin in het web van deze muzi-kale machinerie: vanaf de batterie worden niet alleen de ritmische netten uitgegooid, hier ontstaan ook vaak melodieën die nauw verweven zijn met de andere partijen, waardoor het totaalbeeld een indrukwekkende samenhang vertoont.

Van de bezetting uit de jaren zeventig en tachtig is alleen fagottist Michel Berckmans overgebleven. En dat is cruciaal, want Berckmans is met zijn sonore fagot mede verant-woordelijk voor het vervreemdende, archaïsche geluid van de groep. Met deze sound haakt UZ aan op de voornamelijk akoestische prachtplaten 'Ceux Du Dehors' en 'Crawling Winds' uit de vroege jaren tachtig. Nog een belangrijke pion is de Franse bassist Eric Plantain, die niet alleen over een lekker vol en gedefinieerd geluid beschikt, maar ook effectief de ritmische accenten van Daniel Denis weet uit te buiten. Zo sober als bassist Plantain zich in het geheel voegt, zo virtuoos en ijzig perfect speelt de van Flat Earth Society overgekomen toetsenist Peter Vandenberghe, die met zijn klavieren en samplers de groep en passant een eigentijdse dimensie geeft.

Hoewel UZ op het podium niet de bijna maniakale eendracht als vroeger ten toon spreidt, heeft de muziek een soms verontrustende, soms ontroerende intensiteit. Deze wordt nog eens vergroot door de hypnotisch-dramatische video-manipulaties van vidéaste Philippe Seynaeve. Zijn expressionistische beeldenstroom brengt simultaan met de muziek een zintuiglijke totaalervaring.op gang die door weinig bands wordt bereikt.

Magma
Van Univers Zero naar Magma is muzikaal gezien een grote stap, maar toch voel je op een of andere manier de verwantschap. De leider van UZ, Daniel Denis, heeft aan het begin van zijn loopbaan zelfs nog een blauwe maandag bij Magma gespeeld. Na een paar maanden hield hij het echter voor gezien en richtte hij Univers Zero op. De muziek van Magma is een heel ander verhaal, sowieso gaan de meeste vergelijkingen met andere bands in dit geval mank. De groep is het geesteskind van Christian Vander, een superbe drummer met een bevlogen fantasie en een oeverloze energie. Magma is de belichaming van Vanders muzikale genie alsook van zijn spirituele SF-visioenen over de verre planeet Kobaia, waar zich een groep aardse stervelingen vestigt en er een hogere graad van civilisatie bereikt.

Belangrijker dan dit epos is de muziek, en die behoort tot het opwindendste wat de jazzrock (om maar eens een ontoereikende term te gebruiken) de afgelopen drie decennia heeft voortgebracht. Magma werd gaandeweg een kweekvijver voor Frans jazz- en rocktalent: erkende instru-mentalisten als violist Didier Lockwood, bassist Jannick Top en toetsenist Benoit Widemann begonnen hun carrière onder de hoede van de dominante Vander. Maar ook internationaal stond de band bij insiders hoog in aanzien: er zijn zelfs opnamen - uit 1973 - waarop de gebroeders Randy en Michael Brecker te horen zijn.

De muziek ontleent haar overweldigende kracht enerzijds aan de bezwerende omgang met het ritme, anderzijds aan de in een eigen taal (Kobaïaans - een soort Teutoons-Keltische kruising) gezongen vocale partijen. De gloedvolle repetitieve gezangen geven de hier en daar onheilspellende thema's van Magma een joyeuze wending, met name in de lang opgebouwde climaxen van suites als 'Würdah Itah' en 'Mekanik Destrüktiw Kommandöh'
(MDK). Hier zijn duidelijk invloeden van rhythm & blues en gospel aanwezig. Met deze lange, onderling samenhangende composities legde Vander begin jaren zeventig de fundamenten voor het Magma-oeuvre.

De nieuwste cd van Magma, het onlangs op 7th Records uitgebrachte 'Köhntarkösz Anteria' ('KA') is het eerste studio-album sinds 1985. 'KA' is de ontbrekende schakel tussen 'MDK' en 'Köhntarkösz', twee sleutelstukken van de groep, waarin de typische ritmiek met het voortdurende verschuiven van geaccentueerde maatdelen in extremis wordt uitgewerkt. 'KA', dat tijdens het concert in de Splendid in Lille volledig werd uit-gevoerd, is qua sfeer en context minder duister dan de eerdere composities. Weliswaar zijn de ritmes weer krachtig, maar het is nu vooral de zang van de vier vocalisten (onder wie Vanders vrouw Stella), die het momentum van de muziek bepaalt. Grote delen van 'KA' baden in een weelderige meerstemmigheid, soms orkestraal in lange lijnen uitgewerkt, soms puur ritmisch in functie van het opvoeren van de muzikale spanning. In combinatie met de virtuoze en fantastisch ingespeelde band, waarin bassist Philippe Bussonet samen met Vander de regie vervult, wordt een complexe groove van een ongekende dynamiek gecreëerd, die weinigen onberoerd zal laten.