Sinds de jaren vijftig is jazz kunst. Niet alleen swingend maar ook mooi, melodisch en/of origineel. Vóór die tijd was jazz vaak dansmuziek en waren de bigbands zoiets als een DJ nu: bedoeld om zoveel mogelijk mensen naar de club te trekken en de clubeigenaar veel geld te laten verdienen. Begin jaren veertig merkte de tenorsaxofonist van Lionel Hampton's bigband, Illiniois Jacquet, dat ie op zo’n manier kon spelen dat het publiek begon te gillen van opwinding. Hij begon zijn solo met een vette, rustige sound, ging steeds harder en sneller spelen, schakelde door naar hard scheuren op slechts één noot en liet de zaak met een hoge, krijsende climax eindigen. Hij was de eerste die zulke hoge krijsnoten speelde, noten die eigenlijk buiten het bereik van de sax vallen en met een speciale techniek van hard knijpen uit de sax worden geperst.

door Guus Crommelin

Dankzij deze solo scoorde Lionel Hampton een enorme hit met 'Flying Home' en was de basis gelegd voor de kunst van het ordinair saxofoon spelen, waar niet alleen rock 'n' roll maar ook soulmuziek (Junoir Walker, King Curtis) mee werd verrijkt. Vooral in jump 'n' jive en rock 'n' roll was een scheurende saxsolo met harde misthoorn-effecten en hoge krijsnoten dé manier om liedjes een climax te geven en de mensen gek te maken. Dit type saxofonisten heeft de naam 'Honkers & Barwalkers' gekregen, naar de harde heel lage noten met een scheepstoeter-effect en hun neiging om al solerend over de bar te gaan lopen en daar liggend op de rug te spelen. Voor jazzliefhebbers die het van het goede in het foute kunnen genieten: een selectie van de vier beste platen van de vier beste saxofonisten uit deze hoek: Sam Butera, Sil Austin, Red Pryrock en Illinois Jacquet.

Sam Butera - 'Wild Cool And Swinging'
Mijn persoonlijke favoriet onder de scheursaxofonisten. Louis Prima recruteerde hem èn zijn band en boekte er zijn grootste successen mee. Sam Butera was niet alleen zijn saxofonist maar ook zijn arrangeur en wie meer kent dan alleen 'Buena Sera' en 'Oh Marie' weet dat hun virtuoze, brutale en rock&roll-achtige interpretaties van veel jazznummers onovertroffen zijn. Louis Prima zal later nog een keer uitgebreid in beeld komen.
Een van de interessante albums van Sam Butera's is de heruitgave 'Wild Cool and Swinging'. Die titel is waarschijnlijk niet de originele, maar dekt de lading wel. De nummers zijn deels gezongen en deels instrumentaal, er zijn een aantal rock&roll-achtige nummers ('Dig That Crazy Chick'), goed gearrangeerde, puntige interpretaties van bekende Sinatra-standards ('On The Street Where You Live', 'All The Way'), de beste versie van 'Harlem Nocturne' en van 'Night Train' die ik ken, hilarisch swingende versies van 'La Vie En Rose', 'O Sole Mio' en 'I Love Paris' enzovoort. Dit is bijzonder vrolijkmakende muziek, fijn om hard te draaien op een eenzame avond en maar ook geschikt voor een feestje.

Sil Austin - 'Swingsation'
Sil Austin (overleden in 2001) was misschien wel de meest krachtige van alle scheursaxofonisten. Maar hij kon ook heel melodisch spelen en toverde in een tenorbattle met Red Prysock (Battle Royal) zelfs een stukje Stravinksy uit zijn beker. 'Swingsation' is een verzamelaar met het beste van Sil Austin. De nummers zijn vet, er zit een fijne rock&roll-achtige gitaar bij en het saxofoonwerk is als het zwieren van een cycloon; keihard en toch elegant. Als deze cd in café Casablanca op de Zeedijk (Amsterdam) in de pauze van het optreden van Hans Dulfer wordt opgezet moet hij er direct weer uit: "Geen betere saxofonisten dan mijzelf in de pauze draaien!". De cd is uitgebracht door Verve; bestel hem snel want een nieuwe heruitgave kan lang op zich laten wachten! Bestellen kan via internet; dat zal een stuk sneller gaan dan het vinden van die ene jazzplatenzaak die hem toevallig heeft liggen.
Er is nog een ander album van Sil Austin te koop, 'Great Sax'. Austin liet zich hier van zijn softe kant zien en ik raad de mensen die niet van muzak houden dit album ten sterkste af.

Red Prycock - 'Battle Royale'
Sil Austin heeft samen met Red Prysock het live-album 'Battle Royale' gemaakt. Deze opname is helaas niet nieuw te bestellen voorzover ik weet, maar mocht je hem vinden aarzel dan niet. Het eerste nummer is misschien wel het summum van extatisch en opzwepend tenor spelen. Sil Austin en daarna Red Prysock spelen elk een solo van zeker 10 minuten die allebei prachtig melodisch beginnen om daarna steeds harder, hoger en wilder te worden. Je denkt steeds dat nóg heftiger niet kan, maar het kan wel. Makkelijker te vinden en ook via het internet te koop is zijn cd in dezelfde serie als die van Sil Austin en ook met de titel 'Swingsation'. De cd van Red Prysock begint met het uiterst opzwepende 'Handclappin’'. Red Prysock blaast één noot, steeds op de eerste en derde tel van de maat, de band begeleid hem door er tegenin te klappen, op de tweede en vierde tel van de maat. Dit houden ze even vol en daarna valt de band in zodat Red meteen in de hoogste versnelling weg kan scheuren. De plaat heeft wat meer een traditionele jazzsound in de begeleiding, er wordt met een blazerssectie en zelfs een vibrafoon gewerkt maar het effect liegt er niet om: jump & jive, vette blues; jazz op haar verderfelijkst.

Illinois Jacquet - 'Go Power'
De grondlegger van het ordinair saxofoonspelen mag natuurlijk niet ontbreken. Hij leeft nog steeds en heeft een eigen, prima bigband, die regelmatig op North Sea Jazz te zien is en daar hoor je dat Illinois misschien nog wel heel veel bravoure heeft maar nog maar weinig fysieke kracht. En dat heb je nodig voor de kunst van het ordinair saxofoonspelen. Illinois scoorde op zijn twintigste jaar al de hit 'Flyin’ Home' en heeft in de loop der tijd dus heel wat platen gemaakt. Daar ken ik er slechts één van die ik echt goed vind: die komt dan wel direct in het rijtje van beste scheursaxofoonplaten ooit gemaakt: 'Go Power!' (Cadet 773). Helaas wordt de plaat momenteel nergens uitgebracht en wordt het dus goed zoeken. De plaat schijnt ook uitgebracht zijn op: Argo ARCD 503 (plaat), Chess 75 (cd) en Soul Jazz MVCJ 19022 (cd). De herpersingen kunnen andere namen hebben, zelf heb ik hem als een cd gevonden onder de naam 'Illinois Flies Again' (label onbekend), maar koop niet zomaar iets met die titel, want meerdere platen van hem heten zo. Een paar dingen zijn zeker: hij wordt begeleid door de meest foute en hilarische jazzorganist ooit (Milt Buckner), en op drums door Alan Dawson. De nummers die erop staan zijn stuk voor stuk overgetelijke interpretaties van: 'On A Clear Day', 'Illinois Flies Again' ('Flying Home'), 'Robbin’s Nest', 'Watermelon Man', 'I Want A Little Girl' (ben benieuwd of de schrijver van dit liedje lang uit handen van de politie is gebleven?!) en 'Pamela’s Blues'. Mocht u de plaat in handen krijgen, denk dan ook even aan de buren!