25-jarig jubileumfestival: Paradox All Stars
Vrijdag 14 september, Paradox, Tilburg

Op vrijdag 14 mei was de openingsavond van het jubilerende Paradox. De start van een weekend onder de noemer 'Paradox All Stars'...

door Koen Scherer, september 2007

Paradox bestaat dit jaar 25 jaar en dat verdiende een muzikaal feestje! Vele namen die hebben bijgedragen aan het groot worden van dit jazzpodium traden op. Paradox is uitgegroeid tot de bakermat van de Tilburgse jazz en ver daarbuiten. De jazz in Tilburg heeft een eigen scene ontwikkeld, de zogenaamde Tilburgse school. Dit alles begon voornamelijk met de oprichting van de groep Ohm, bestaande uit pianist Willem Kühne, bassist Niko Langenhuijzen en drummer Pieter Henrard. Deze groep kwam als winnaar uit de strijd bij het bekende Laren Jazzfestival in 1973.

Niko Langenhuijzen nam het initiatief om een jazzpodium in Tilburg van de grond te tillen. Na diverse kroegen waar workshops werden gehouden, ontstond begin jaren tachtig een jazzclub in de Willem II-straat, toen nog Paradoks geheten. Wegens geluidsoverlast moest Paradoks verhuizen. Met behulp van veel sympathisanten die borg stonden voor de financiën (in die tijd was er nog geen subsidie voor jazz in Tilburg) werd in 1984 het huidige pand in de Telegraafstraat gekocht. Na een grondige verbouwing, waarbij veel rekening werd gehouden met geluidsisolatie, ging het nieuwe jazzpodium, nu als Paradox, open in 1985. Het is een uniek podium met een brede programmering. Sinds zeven jaar is Bartho van Straaten de programmeur, maar ook de programmaraad denkt mee om een zo avontuurlijk mogelijk aanbod van muziek te brengen. Naast jazz is ook blues en rock en zelfs klassiek mogelijk. Het podium wordt gekaraktiseerd door zijn unieke intimiteit.

Bovendien is Paradox een jazzpodium, waar muzikanten zelf ook graag spelen. De Tilburgse school wordt gekenmerkt door een grote mate van openheid en tolerantie. Een beruchte uitspraak van Langenhuijzen is: "In Paradox mag alles gespeeld worden, als het maar geen dixieland is". Vele namen komen voort uit deze scene, zoals Jacques Palinckx, Hans Sparla, Toon de Gouw en Henk Koekkoek. Ook bassist Hein van de Geyn was in het begin van zijn internationale carrière actief in Tilburg, evenals saxofonist Paul van Kemenade, die al snel zelf het Brabants Leerorkest oprichtte. In dat orkest is de internationaal befaamde trompettist Eric Vloeimans in aanraking gekomen met de jazz. En vele, vele anderen die in dit weekend een bijdrage leverden aan het festival.

Willem Kühne heeft als hoofddocent van het Brabants Conservatorium bijgedragen aan de muzikale scholing van veel pianisten, zoals Jeroen van Vliet en Harmen Fraanje (en ondergetekende tot mijn zestiende). Van Kemenade, die ook les had van Kühne, heeft inmiddels een indrukwekkende staat van dienst opgebouwd, en heeft als organisator altijd een actieve rol gespeeld bij de jazz in Tilburg. Velen andere musici uit Tilburg genieten (internationale) faam, zoals Mete Erker en Pascal Vermeer, om er eens een paar te noemen. Het unieke van de jazz in Tilburg is dat elke generatie het stokje weer doorgeeft aan een nieuwe generatie waar talent de kans krijgt om te gedijen. Leraren gingen in de groepen van leerlingen spelen; zo speelden Kühne en Langenhuijzen in de eerste editie van het Paul van Kemenade Quintet.

Op deze eerste openingsavond werden er vier sets gespeeld. Typerend voor Paradox, een podium waar jonge musici een kans krijgen, speelde als eerste een jong trio: The Young Lions Trio. Gitaristen Bram en Jasper Stadhouders (die tevens een laptop bediende) improviseerden met overgave en spontaniteit. Rond een soundscape uit de laptop - waaruit een mooie grondtoon werd gefabriceerd - werd volop energie en sfeervol gespeeld. Tonale stukjes werden afgewisseld met atonale delen. Heel dapper van deze jonge honden om voor een groot publiek te spelen, zoals ze al eerder deden in het voorprogramma van Jan Akkerman.

Laetitia van Krieken op de piano, Angelo Verploegen op flugelhorn en zanger Henk Hofstede verzorgden een sfeervolle tweede set. Van Krieken initieerde dit trio speciaal voor deze avond. Ze is in Tilburg actief als componiste en schrijft prachtige arrangementen, zoals onder andere te horen op de cd van drummer Pascal Vermeer. Hofstede geniet bekendheid als zanger van de groep The Nits. De Brabantse trompettist Verploegen is in veel formaties actief, zoals in het Amsterdam Jazz Trio en Quadrant Extended, de groep van de Tilburgse bassist Eric van der Westen. Naast eigen nummers werden ook stukken van Joni Mitchel en Elvis Costello gespeeld. Een van die eigen composities was 'A Walking With Maria' van Hofstede, geïnspireerd door een van zijn wandelingen langs de Amstel.

Van Krieken speelde mooie akkoorden, prachtige afwisseling in harmonische liggingen. Ze had een voornamelijk ondersteunende en begeleidende rol. Verploegen speelde een sfeervolle melodische solo, fluweelzacht en loepzuiver. Dat Hofstede kan zingen wisten we al, maar dit nummer liet horen dat hij ook een prachtige jazztiming heeft. Doorleeft en toch subtiel. Dit was eveneens te horen in een nummer van Joni Mitchel, 'Christmas Blues River'. Wederom een erg mooi opgebouwde solo van Verploegen en subtiele zang van Hofstede. Kortom, singer-songwriter-muziek van de eerste orde! Met complimenten aan Van Krieken voor de uitstekende arrangementen.

Het derde optreden van deze avond was van het trio Pieter Bast, Michiel Westerhuis en initiator Onno Witte, onder de naam Triple Drummers Bill. Drie drummers die zijn voortkomen uit de Tilburgse school en inmiddels hun sporen hebben verdiend. Er werden twee door Bast gearrangeerde standards gespeeld (onder andere van Monk) en twee eigen stukken. Drie drummers: dat beloofde spektakel. En dat werd het ook, maar wel goed gedoseerd, met sterk samenspel waarbij ze elkaar de ruimte gaven. Het 'twee continentenlijm-stuk' van Westerhuis, met Afrikaanse en Braziliaans-Cubaanse ritmes vormde het hoogtepunt van dit optreden. In dit specifieke stuk werd de spanning opgevoerd door versnellingen, solo's, en versmelting van muziekculturen. Ontzettend strak en hecht samenspel, zeer afwisselend in tempo. Het drietal leverde een knappe prestatie met een set die uitblonk in mooie polyritmiek en grote spanningsbogen. Het verveelde geen moment, iedere drummer kreeg zijn eigen ruimte.

Het hoogtepunt van deze avond vormde het reünieconcert van Vaalbleek/Caoutchouc, dat aantrad in bijna originele bezetting: leider/componist en arrangeur Niko Langenhuijzen - contrabas, Willem Kühne - piano, Frans van Grinsven - drums, Peter Mingaars - gitaar, Toon de Gouw - trompet, Hans Sparla - trombone, Paul van Kemenade - altsaxofoon, Henk Koekkoek - tenorsaxofoon, aangevuld met Martijn de Laat - trompet (en vervanger van Eric Vloeimans), Manuel Coymans - geluid en de vocalisten Astrid Wijn, Tom Wesselin en Silvia de Hartog.

Vaalbleek is eind jaren zeventig opgericht door bassist/pianist en componist Niko Langenhuijzen. Toen nog onder de naam Gemeente Reinigingsorkest Vaalbleek, waarvan in 1980 de eerste plaat werd uitgebracht. In de liner notes van toen stond al vermeld dat de bandleden afkomstig waren uit verschillende muziekstijlen: klassiek, jazz, rock. Centraal stond het gegeven improvisatie. Een leuk detail is dat er op de lp onder de bezetting 'no synthesizers' staat vermeld. Dat typeerde de band ook sterk. In 1993 veranderde de bandnaam in Caoutchouc, wat zoiets betekent als rubber, iets vloeibaars. De muziek van Vaalbleek is authentiek en laat zich niet in een bepaalde stijl vatten. Die authenticiteit is er nog altijd, het is tijdloze muziek gebleken.

Opmerkelijk om terug te horen dat de generaties na Vaalbleek iets hebben meegekregen van deze muziek. Zo liet trompettist Eric Vloeimans zich erdoor inspireren en kwam op het spoor van de jazz en geïmproviseerde muziek. En zo is Vaalbleek voor velen van invloed geweest. Voor het optreden had oprichter Langenhuijzen onder andere vier bestaande nummers uitgekozen: 'Again', 'Black Hat', 'La Leyenda Del Tiempo' en 'Lonely Hearts'. Ook werd het nummer 'Reggae' gespeeld, op bovengenoemde plaat nog aangeduid als 'Diareggae'. De eerste nummers waren instrumentaal en nog niet eerder uitgebracht: 'Voor De Indruktemakers' en 'Han'. Dat laatste stuk was aan drummer Han Bennink opgedragen; zo genoemd omdat het de bedoeling was om er met de muziek eens flink de bezem door te halen, wars van de hokjesgeesten.

Met een flink uptempo zette de band meteen een sfeer neer, waarin alle ruimte was voor improvisatie. Gedurende het optreden valt op hoe knap Langenhuijzen kan arrangeren en hoe groot de individuele kwaliteiten van de instrumentalisten zijn. Strakke uitgeschreven melodielijnen, die de ene keer door de instrumentatie doen denken aan een bigband, en dan weer aan het geluid van een combo, met veel ruimte voor solo's van de blazers. En die solo's mochten er zijn: wat een kwaliteit en zeggingskracht! In de ritmesectie viel nestor/pianist Willem Kühne op met zijn sterke spel. Hij beschikt over een sterke linkerhand, waardoor hij in combinatie met zijn rechterhand tot een unieke subtiele swing komt. Ook drummer Frans van Grinsven speelde nog even vitaal als dertig jaar geleden. Langenhuijzen begon knap met een solo in het nummer 'Black Hat' (te horen op de cd 'Lonely Hearts'). Mooie lyrische lijnen, en alle blazers gingen aardig loos, net als in 1989 (toen deze cd uitkwam).

Sylvia de Hartog zong prachtig in het nummer 'Again'. Henk Koekkoek viel op met een sterke solo: hij heeft een eigen, vol geluid. Sterk was ook de ritmesectie, waarin Kühne en Mingaars regelmatig aanzetjes gaven en uitdaagden. In het nummer 'Mr Strugnell'
(eveneens terug te vinden op 'Lonely Hearts') was het groepsgeluid sterk. Langenhuijzen maakte veel gebruik van de teksten van Wendy Cope. Kühne speelde een jazzy solo met zijn eigen subtiele swing. En invaller Tom Wesselin (pas 22 jaar oud) maakt indruk met zijn vocale solo, 'instrumentaal' gezongen. Een bijzonder stuk was 'La Leyende Del Tiempo', gebaseerd op een theaterstuk met teksten van Garcia Lorca, waarin zangeres Astrid Wijn een flamenco-solo zong waarop ze trots mag zijn. Ook hier kwam het sterke ritmegevoel van Kühne naar voren. Sparla soleerde uitstekend op de trombone.

Vaalbleek heeft in al die jaren niet aan kracht ingeboet. Het is muziek die niet in hokjes is te plaatsen, en gelukkig maar! Deze muziek is uniek en blijft inspireren.

Klik hier voor een fotoverslag van de openingsavond van dit jubileumfestival van Paradox.