Lotz of Music:
Rituele muziek uit Cuba

Cubaanse muziek en salsadansen zijn in. Fluitist Mark Alban Lotz dook nog wat dieper en ontdekte de santeríamuziek. Bezwerende rituele klanken waar de goden gek op zijn.

Door Eddy Determeyer, 13 oktober 2004

Met zijn Buena Vista Social Club heeft de muzikale ontdekkingsreiziger Ry Cooder de Cubaanse muziek op de kaart gezet. Wéér op de kaart gezet. Want al sinds Irakere wisten we van de hete dansmuziek uit Havanna en de oudere muziekliefhebbers koesteren nog altijd hun lp's van Arsenio Rodríguez en Benny Moré. Dat er op Cuba ook heel andere muziek gemaakt wordt, muziek die dieper gaat, tot de onderste lagen van je ziel, dat heeft de in Nederland wonende fluitist Mark Alban Lotz (41) ontdekt.

Ceremonies
"Ik was een keer op vakantie in Havanna en heb daar een voorstelling gezien en daar werd ook batá gespeeld. En dat vond ik helemaal te gek," vertelt hij. Batá drums zijn de van oorsprong heilige trommels uit Nigeria, die tijdens de pantheïstische santería-ceremonies klinken. Ze variëren onderling van grootte en zijn aan verschillende goden gewijd, maar hebben hun zandlopervorm gemeen. Dat er bij Mark een gevoelige snaar werd geraakt is zwak uitgedrukt. Het werd een jankpartij van heb ik jou daar. En hij wist gelijk: hier moet ik iets mee doen. Om te beginnen ging zijn drummer Stefan Kruger les nemen bij Javier Campos Martínez, die als een van de belangrijkste traditioneel werkende percussionisten van Cuba geldt. Vervolgens nam Lotz de dubbel-cd 'Le Coq Rouge' op en die resulteerde weer in een uitnodiging voor het Percuba Festival in Havanna, in 1997. "Ze geloofden het natuurlijk eerst niet", zegt hij, doelend op de reacties in Cuba zelf. Ja, komt daar zo'n langharige Duitse fluitist langs die een beetje hun santería-muziek gaat zitten spelen. Muziek die de meeste inwoners van Havanna zelf nooit gehoord hebben, trouwens. Hier en daar op het platteland, in de bergen, daar wordt die Afrikaanse trancemuziek nog in ere gehouden. "Het mooie is dan dat ze na afloop komen zeggen, dit is echt te gek, niemand die dat zo goed doet. Dat vond ik echt het grootste compliment dat je kunt krijgen."

Sacrale muziek
Mark Lotz laat de sacrale muziek in haar waarde. Ze gaat niet met jazz en son en allerhande hedendaagse impro in de blender. Nee, de fluitist ziet er op toe dat de oorspronkelijke muziek intact blijft. De Nederlandse solisten voegen hun improvisaties toe aan het getrommel en de zang van de Cubaanse gasten. En dat werkt. De eerste in Havanna opgenomen cd van zijn groep Lotz of Music, 'Blues for Yemayá', mag zelfs als een van de meest geslaagde multiculturele projecten van de jaren negentig worden beschouwd. Dat vindt Mark zelf ook: op de tweede cd, 'Cuban Fishes make good Dishes', overheersen de jazzsoli, waardoor de muziek minder uitgebalanceerd is. Overigens is het niet zo dat die santería-muziek niet zou swingen. Dat doet ze wel degelijk, doch de ritmen zijn minder uitbundig dan in de son, de gangbare dansmuziek van Cuba. "Op die 'Cuban Fishes' heb ik nu een chacha. Dat is inderdaad de eerste keer dat ik iets latin-achtigs speel. Dat is verwarrend, natuurlijk," grijnst hij. Ik veronderstel dat de son begin vorige eeuw uit de santería-ritmen is ontstaan, maar volgens Mark is dat niet zo. "Son is heel Spaans. Oorspronkelijk was dat stijfjes, zo dansten ze dat ook, heel stijfjes, echt quadrille-achtig. En dan komt er één moment waarin je de Afrikaanse invloeden gaat horen. Dan begint het ineens te zingen. Dan krijg je ook heel sterk de clave-invloeden." Clave is het 3-2 'belpatroon' dat ten grondslag ligt aan praktisch alle latinritmen.

Joodse muziek
Muziek kreeg Mark thuis met de spreekwoordelijke paplepel ingegoten. Pa, dr. Rainer Lotz, was en is een prominent verzamelaar van en schrijver over jazzmuziek. Hij produceert monumentale compilaties zoals 'Beyond Recall', de volledig gerestaureerde nalatenschap van de joodse muziek gedurende de Naziperiode en 'Live from the Cotton Club', Duitse radio-uitzendingen vanuit Harlem, in het begin van de jaren dertig (!). Maar Rainer Lotz was ook ontwikkelingswerker, zodat Mark Alban zijn jeugd afwisselend doorbracht in Berlijn, Bangkok, Kampala en Bonn. "Ik spreek ook beter Thais dan Duits. In Thailand woonden we in een riante villa met een grote tuin met tuinlieden, een kokkin en een dienstmeisje. Bij de andere grote villa naast ons organiseerde Neckermann voorstellingen. Daar kwamen altijd busladingen toeristen aan en die mensen gingen dan allemaal in die tuin zitten en dan werden er inderdaad dansmuziekvoorstellingen gegeven. Nu dat je het zegt, verrek, daar was een gaatje, dus wij gingen daar ook altijd zitten op twee kleine stoeltjes. Op een gegeven moment kreeg mijn zus een Thaise hoed en ik een Thais zwaard en zo gingen we daar zitten en gingen we dat nadoen."

Muziekschool
Op zijn beurt geeft Mark Lotz zijn muzikale kennis door aan zijn leerlingen. Dat gebeurt dan niet via een gat in de heg, maar wat meer prozaïsch, op de muziekschool van Alphen aan de Rijn. Dat doet hij al sinds 1991, twee dagen in de week, "aan kinderen van tien tot zeventig. Ik heb een paar improvisatieklassen, ik heb een jazzensemble. Er is nu een nieuwe methode op de markt die dat ook stimuleert, met cd, da’s eigenlijk best makkelijk. Je hebt natuurlijk te maken met die omgeving daar, de mensen die daar wonen. Het is allemaal heel blank, op de muziekschool sowieso. Ik heb tot nu toe niet echt iemand gehad die wou improviseren, die van jazz hield en zo. Het is toch allemaal pop. Ik laat ze wel dingen horen. Maar, weet je, iemand die de hele tijd alleen maar Christina Aguilero hoort, ja, die kan daar niet zoveel mee."

Respect
Misschien schrikt het 'heidense' karakter van Marks santería-improvisaties zijn leerlingen af? Dat valt mee, verzekert de fluitist. "Ik ben totaal a-religieus", lacht hij. "Ik heb daar ook niets mee. Wel natuurlijk alle respect. Ik kan deze muziek ook niet in een religieuze context spelen, denk ik. Dat hebben die goden toch door. Ja, die komen dan niet naar beneden."

Meer informatie